vrijdag 6 januari 2012

Wagner in de cinema (again!) :
David Cronenbergs "A dangerous Method"


Wagner-liefhebbers zagen dit jaar al de verpletterende werking van de Tristan-prelude in de film "Melancholia".
Deze week komt er opnieuw een film uit waarin de muziek van Wagner prominent aamwezig is, zij het op een gans andere manier gebruikt en met een ander effect.
We spreken over "A dangerous Method".

Inderdaad, bij Lars Von Triers liet de gestileerde montage in het begin van Melancholia ons met open mond achter : er was sprake van een synergie tussen de krachtige beelden en de nog straffere muziek.
Verderop in de film kwamen de thema's een aantal keren terug - volgens sommigen dan met iets minder effect - maar bij de finale van de film kon je niet anders dan ontzag hebben voor de durf van deze film.
Ook de zeer donkere, haast schrale Prelude uit Acte III van Tristan miste op het einde zijn doel niet.

Over naar de nieuwe film "A dangerous Method" van David Cronenberg, een interessant regisseur, die begon met psycho-horror films waarin het mens-zijn in vraag gesteld wordt : de grenzen vervagen tussen mens en machine, tussen mens en mutant en zelfs monster (The Fly). De mens wordt ontmenselijkt en er wordt gespeeld met Cyber-realiteiten (Existenz).
De laatste jaren heeft Cronenberg ook enkele grotere Hollywood-films gedraaid, die ophef maakten door hun expliciete geweld-scènes : A History of Violence en Eastern Promises. Toch zijn dit briljante misdaad-films door hun efficiënte psychologische uitwerking.

In zijn nieuwe film toont Cronenberg zich van zijn meest beheerste kant : het is een semi-waargebeurd verhaal over de band tussen de pionier van de psycho-analyse Freud en zijn gedreven leerling Jung die hem later afvallig wordt. En vooral over de (overspelige) relatie van Jung met zijn onevenwichtige patiënte Sabine Spielrein, die later in zijn voetsporen zal treden.

De muziek van Wagner is in deze film aanwezig op drie verschillende niveau's :

Ten eerste horen we enkele keren de Siegfried-Idylle : Op de soundtrack-CD is een versie te horen door de pianist Lang-Lang, die maar liefst 30 minuten duurt. (ter vergelijking : Glenn Gould doet er een goede 20 minuten over)
In een mooie lyrische scène zien we Jung en Spielrein in een bootje liggen, met de Siegfried-Idylle als soundtrack.
Howard Shore koos voor dit stuk omdat dit zou kunnen aantonen dat Jung een liefhebbend man was : hij had een sterk verlangen naar Sabine Spielrein, maar hield ook erg van zijn vrouw en kinderen.

Verder zijn er op de soundtrack van Howard Shore (LOTR, Hugo etc...) zeer veel Wagner-citaten te horen :
Wie zijn Wagner kent, zal meerdere keren glimlachen, soms zijn wenkbrauwen fronsen en toch geïntrigeerd toekijken. Er wordt rijkelijk geciteerd, met hierbij enkele opvallende voorbeelden :
* het Nibelheim (hamer)-thema : het ritme wordt afgevlakt, maar de melodie blijft en wordt omgezet door er nog enkele melodieën boven te zetten. Dit thema komt vooral voor in het begin van de film, wanneer het gaat over de psychische aandoening van Sabine Spielrein.
* het Wälsungen thema : dit wordt vooral gebruikt in de context van de "verboden" liefde tussen Jung en Spielrein.
* liefdes-thema's uit Die Walküre : tijdens enkele vrijscènes horen we de Siegmund/Sieglinde muziek, maar die wordt harmonisch in een donker, eerder dissonant kleedje gestoken.
* het verheven thema Walhalla kan ironisch opgevat worden : dit wordt gebruikt op het moment dat Freud en Jung op een boot de Amerikaanse kust naderen en New York (?) zien verschijnen. Hier lijkt de regisseur/componist in vraag te stellen : "is Amerika het nieuwe Walhalla ?"
Even terzijde : Howard Shore nam de 'leitmotiv'-methode al met succes over voor de muziek van de Lord of the Rings - trilogie.

Op een derde manier komt Wagner nog voor in de film :
In enkele gesprekken hebben Jung en Spielrein het over Wagner. Spielrein heeft het over haar 'Siegfried-complex' en vraagt zich af hoe het mogelijk is dat iets puurs, perfect kan voortkomen uit iets wat het tegengestelde daarvan is (onpuur, door incest ontstaan etc...)
We komen ook te weten welke opera hun favoriet is : ze geven beide de voorkeur aan "Das Rheingold".
Verder zien we nog een experimentele patiënten-sessie in het psychiatrisch instituut, waarbij Jung en Spielrein de muziek van "Die Walküre" loslaten op de patiënten en dan nauwgezet noteren wat hun psychisch/emotionele reacties hierop zijn.

Het effect van de muziek in deze film is echter gans anders dan bij Melancholia. Hier wordt de muziek veel koeler en beheerster gebruikt. Ze is wat minder prominent aanwezig. Er is maar weinig sprake van grote uitbarstingen en verpletterende momenten.
Op sommige momenten vroeg ik me af of het blijven citeren van de Wagner thema's in deze context wel zin had. In ieder geval brengen deze citaten veel minder "sub-tekst"-werking en ook minder zinvolle referenties dan bij de muziekdrama's van de Meister zelf. Enfin, bij een eerste visie tenminste.

Al bij al krijgen we een interessant en mooi tijdsbeeld in deze film, waarbij nog maar eens duidelijk blijkt wat een invloed (ook op emotioneel-psychisch niveau) de muziek en figuur van Wagner heeft gehad en nog heeft.