Lars von Triers kamikaze persconferentie

"Ik begrijp Hitler en ik sympathiseer zelfs een beetje met hem". "Ik ben te weten gekomen dat ik eigenlijk een nazi ben". "Ik ben voor alle joden, zelfs Susanne Bier, enfin niet alle joden want Israel is a pain in the ass". "Ik bewonder Albert Speer". Met deze uitspraken tijdens de persconferentie van MELANCHOLIA schokte Lars Von Trier Cannes zodanig dat excuses ("Ik ben geen nazi en geen antisemiet") voor de organisatoren achteraf niet volstonden. De voormalige festivallieveling werd persona non grata.

Zo vat het cinefiele magazine Filmmagie het schandaalmoment samen dat half mei te beleven viel op het festival van Cannes. Aanvankelijk nog 'cool' toen hij tijdens de photo call poseerde met 'FUCK' op zijn vingers, kreeg Von Trier na zijn kamikaze persconferentie iedereen over zich heen. Het festival veroordeelde zijn "ontoelaatbare, trieste en lamentabele uitspraken" en de pers had het over "zijn zin voor provocatie die hem deden terugvallen naar de adolescentie" (Le Monde), "een onvergeeflijke dwaasheid" (Liberation) en "een obscene ontsporing" (Nice Matin).

Filmmagie geeft echter een veel objectiever relaas over de gebeurtenissen :

Maar daar waar de aanwezige journalisten, die Von Trier (en zijn Joodse vrouw) wel kennen, alles zagen als een domme provocatie en vooral een flauwe misplaatste grap, gingen de beelden van de persconferentie de wereld rond en werden zijn uitspraken letterlijk genomen. "Bij ons zou zijn carrière voorbij zijn" klonk het in de VS, verwijzend naar extremist Mel Gibson, die uitsluitend nog met handpoppen kan spelen.

Waarbij ik dan de bedenking maak of ik dit niet beangstigend moet vinden. En zegt dit niet genoeg over wie de touwtjes in handen heeft in Hollywood? En is er eigenlijk wel veel veranderd sinds de dagen van Wagner?

Filmmagie vervolgt:

Feit is dat de filmmaker niet enkel het slachtoffer werd van zijn eigen domheid maar ook van zijn eigen imago. Ruim 25 jaar speelt Lars Von Trier al de rol van provocateur, van uitdagende kunstenaar die afwijkende esthetiek en het film-als-vuistslag concept verdedigt. Dat is zijn roeping, zijn kruis en ook de basis van zijn cultstatus. Maar ook de reden waarom zijn films verkeerd bekeken en slecht begrepen worden. Bij Antichrist ging alle aandacht naar de `schandalige' horrorscènes terwijl de mediatieke hara-kiri die Von Trier pleegt bij MELANCHOLIA de aandacht afleidt van het feit dat dit apocalyptisch drama via de figuur van een depressieve diva (personage van Dunst) het zelfportret is van een enfant terrible (Lars himself). "Het is jammer dat hij zijn eigen film heeft kapotgemaakt" besluit Thierry Frémaux,artistiek directeur van het festival. Waarbij hij vergeet dat Lars Von Trier eigenlijk de rol speelde die Cannes hem graag ziet vertolken, namelijk die van mediagenieke clown. Alleen schreef die clown zijn eigen scenario of improviseerde hij knullig. En bleef het schandaal niet beperkt tot de veilige zeepbel 'cinema', wat wel het geval was met opschudding in het verleden rond films zoals Breaking the Waves, The Idiots, Dancer in the Dark, Dogville en Antichrist. Wie eerlijk is, beseft dat eigenlijk de schandaalmarketing 'non grata' zou moeten worden verklaard, de tirannie van de provocatie is schokkend uit de hand gelopen.

Von Trier zelf reageerde aanvankelijk geamuseerd op het tumult en zijn outcaststatus. In de Deense krant Ekstra Bladet liet hij optekenen trots te zijn want "dit is de eerste keer in de filmgeschiedenis dat zoiets gebeurt. Ik denk dat één van de redenen het feit is dat de Fransen zelf de Joden slecht behandeld hebben tijdens de Tweede Wereldoorlog. Daarom ligt het zo gevoelig. lk respecteer het festival van Cannes, maar ik begrijp dat men nu heel boos is op mij. Ik ben Mel Gibson niet, en ik wil opnieuw aan iedereen mijn spijt betuigen".

Toen de Iraanse minister voor film Javad Shamagdari (in een poging zich te wreken omwille van de pro-Panahi-acties in Cannes?) Von Triers uitsluiting omschreef als "fascistisch gedrag" en "misschien een nieuwe definitie voor vrijheid van meningsuiting" voelde de cineast zich verplicht om te reageren: "Vrijheid van meningsuiting is een basismensenrecht, maar mijn uitspraken tijdens de persconferentie waren onverstandig, ambigu en nodeloos kwetsend. Het punt dat ik wou maken was dat het potentieel voor extreme gewelddadigheid, of het tegengestelde, in ieder mens zit, wat ook zijn nationaliteit, ras, positie of geloof is. Wanneer we historische rampen slechts verklaren via de wreedheid van individuen dan vernietigen we de mogelijkheid om menselijke mechanismen te begrijpen. En dat is net nodig om toekomstige misdaden tegen de menselijkheid te vermijden".

En dat is allang geen dwaze, obscene ontsporing meer van een adolescent. De zich moreel superieur wanende critici van Von Trier zouden dit in koeien van letters boven hun bed mogen hangen als dagelijkse reminder voor de eigen hypocrisie. Eigenlijk zegt Von Trier precies hetzelfde als wat de Britse hersenwetenschapper Kathleen Taylor, auteur van "Cruelty, human evil and the human brain" onlangs in Knack onthulde. Op de vraag waarom zoveel Duitsers zo gemakkelijk meegingen in de gruwelijkheden van de holocaust, was haar antwoord van een ontnuchterende, schokkende eenvoud :

DE MEESTE MENSEN ZOUDEN DAT GEDAAN HEBBEN! Zoals je een hele kleine minderheid hebt die verslaafd raakt aan de gruwelijkheden, heb je een hele kleine minderheid die zich verzet tegen de gruwelijkheden. De grote meerderheid van de mensen zit daar ergens tussen en doet mee, al dan niet met veel enthousiasme.
Moreel ongewenst gedrag associëren we altijd met de out-group, met de anderen. Wij zouden nooit in staat zijn om zulke verwerpelijke daden te stellen. Het zijn de anderen, de rotte appels, de slechterikken. Het is wat we wegduwen, we willen er niets mee te maken hebben. En dat is de verkeerde houding. We zouden net moeten leren om te begrijpen hoe het werkt, waarom iedereen er vatbaar voor is. Alleen dan zouden we het beter kunnen voorkomen.

Leg dat maar eens uit aan de zich moreel superieur wanende linkerzijde.

Von Triers identificatie met Wagner gaat nu erg ver, bijna tot in het biografische. Want wie anders als Wagner heeft zich zo vaak in de voet geschoten door uitspraken die zijn carrière lange tijd hebben geschaad, steeds volgens het adagium "Ich suche Streit mit niemandem, aber über was mir in den Mund kommt, sage ich meine Meinung, rücksichtslos."
Ook Lars zal dit nu zelf moeten uitzweten.

MELANCHOLIA is bij ons te zien in de bioscoop vanaf 10 augustus, naar verluidt zijn beste film sinds "Breaking the waves". Voor zijn nieuweling heeft Von Trier zich aan opera gespiegeld want hij laat zijn film beginnen met een soort ouverture waarin hij enkele van de thema's van zijn ondergangsvisioen exposeert. De muziek daarbij komt uit "Tristan und Isolde". In Denemarken zeggen ze dan: "Jeg kan ikke vente!"