Het straatprotest tegen DEATH OF KLINGHOFFER in New York

KRISTALLNACHT IN NEW YORK

John Adams moet zich dezer dagen een beetje voelen als Richard Wagner in 1869. Nadat zijn pamflet "Das Judenthum in der Musik" in 1850 geheel onopgemerkt voorbij was gegaan besloot hij 19 jaar later om het opnieuw te publiceren, ditmaal onder zijn eigen naam en aangevuld met een nawoord. Zoals hij in een brief aan zijn halfjoodse discipel Karl Tausig schrijft wijt hij die beslissing aan de onbeschaamdheid waarmee de Weense pers op de première van Die Meistersinger had gereageerd en het aanhoudende, schaamteloze verspreiden van leugens over zijn persoon. Wagners eventuele paranoia doet hier nu even niet er zake. In het nawoord spreekt hij nadrukkelijk van een samenzwering van de joodse pers ten aanzien van zijn kunstwerk van de toekomst.

Er zijn weinig kunsthuizen in de wereld waar joden hun subjectiviteit zo kunnen laten gelden als de Metropolitan in New York. De intendant is joods, de muziekdirecteur is joods, de voornaamste sponsors zijn joods. Vorige maandag kwamen honderden betogers op straat met als eis het afvoeren van John Adams' opera "The death of Klinghoffer", die volgende maand in première gaat. "Death of Klinghoffer" dramatiseert een passage uit de recente geschiedenis van het Arabisch-Israëlische conflict, de kaping van de Achille Lauro door terroristen van de PLO en de moord op de aan een rolstoel gekluisterde joodse toerist Leon Klinghoffer. Joodse drukkingsgroepen waaronder de Anti-Defamation League kregen het al zover dat intendant Peter Gelb zwichtte voor hun eis om de wereldwijde live-transmissie van het werk af te voeren.

Alle tegenstanders noemen het werk antisemitisch en een "verheerlijking van het terrorisme". Rabijnen riepen maandag op tot het verbranden van alle decorstukken. Sommigen verwezen naar de Kristallnacht. De meesten zoals Abraham Foxman van de Anti-Defamation League hebben het stuk nooit gezien of gehoord. Met andere woorden, in New York ontspint zich een beetje hetzelfde discours als bij de verbanning van Wagner in Israel.
Joden zijn eraan verslaafd zich te wentelen in hun slachtofferrol. Op het toneel zien ze graag duidelijk afgetekende goeden en slechten en wie de slechten zijn dat zullen zij zelf wel bepalen. Alles wat daarvan afwijkt noemen ze antisemitisch. Zoals Palestijnse terroristen voorstellen als mensen hetgeen "Death of Klinghoffer" doet. Het werk is absoluut niet antisemitisch, het besteed evenveel aandacht aan het lijden van joden als van Palestijnen. "Death of Klinghoffer" is geen propaganda voor een partij die de andere partij haar bestaansrecht niet gunt, maar stuurt aan op een dialoog, een oefening waar zionistisch joden, blijkens dit straatprotest, niet toe in staat zijn. Precies daaraan ontleent het werk zijn bestaansrecht als kunstwerk.

Veel joden zien de Staat Israel nog steeds als de beloning voor de genocide op de Europese joden. Rabbi Shmuley Boteach, "the most famous Rabbi in America" volgens Newsweek, drukt het zo uit : " Let the production proceed. But let people be educated about its glaring flaws lest they fall into the trap of the moral equivalence between those who live to kill and those who are forced to kill because they wish to live." Als deze uitspraak iets aantoont dan toch vooral het totale gebrek aan empathie voor de zaak van de Palestijnen. De brave rabbijn lijkt niet eens te beseffen hoe gebiast zo'n uitspraak wel is.

Voor zover ik mij kan herinneren werd de opera destijds koel onthaald bij zijn wereldpremière in maart 1991 in De Munt. De opera kwam tot stand onder Gerard Mortier en in de regie van Peter Sellars. Er deden zich geen incidenten voor, ook al was de spanning in de zaal te snijden. Gewapende politiemannen hadden postgevat op het Muntplein. Het ironische daarbij is dat er gevreesd werd voor een bomaanslag van de PLO. Maar het was bij de première in Brooklyn, enkele weken later, dat de hel losbarstte. Gevoelige joodse teentjes waren weer eens gekneusd.

Na de New Yorkse première begon het joodse lobbywerk: twee van de 5 operagezelschappen (het Los Angeles Festival en Glyndebourne) die het werk op de affiche hadden gezet, trokken zich terug. Ironisch is ook dat "The Death of Klinghoffer" door de jaren heen langs twee kanten werd aangevallen. In 2002, toen de Britse regisseur Penny Woolcock met haar filmversie arriveerde op het filmfestival in Palestina, kreeg ze te horen dat de film anti-Palestijns was en pro-joods.

Eén van de meest bikkelharde aanvallen kwam van de Joodse musicoloog Richard Taruskin in The New York Times (2001). Taruskin viel de opera af ondermeer wegens het "romantiseren van terroristen". Hij merkte op dat Adams had gezegd dat de structuur van de opera gebaseerd was op de passies van Bach. Maar in Bach's Passies, zo argumenteerde Taruskin, geven de violen en altviolen Christus, telkens als hij ter sprake komt, het muzikale equivalent van een halo. Klinghoffer kreeg zulk een halo niet, aldus Taruskin, terwijl de Palestijnse koren begeleid werden door de mooiste muziek in de opera. Taruskin maakt zich wel vaker belachelijk.

Voor Alice Goodman, de joodse dichteres die zich tijdens het werken aan het libretto bekeerde tot het anglicanisme, betekende het zondermeer het einde van haar carrière als librettist.

In "The Guardian" geeft ze Taruskin lik op stuk :

"What upset Taruskin was giving beautiful music to terrorists. They have to sing ugly music. There has to be the equivalent of a drumroll when [1960s cartoon villain] Snidely Whiplash comes in because – God help us – we can't have complexity. People will love evil if we give terrorists beautiful music to sing and we can't have that, can we? Sorry, I can hear my voice becoming high-pitched and irritable."

"There's a certain romanticism to the hijackers and that's something, again, that Taruskin picks upon. But the trouble is they think romanticism is good. Romanticism good, romanticism attractive. I don't think that. I actually think the most dangerous thing in the world is romantic nationalism. Not religion, but romantic nationalism. And if it's true, it's also true for Israel. Israel is not exempt from the problem I have with romantic nationalism. If it's an evil, it's an evil all over the world."

"The guards at Auschwitz were able to do what they did because they had dehumanised the people who came through. It's that whole process of dehumanising that I hate. To have made Klinghoffer into the Klinghoffer the critics wanted would have been to play into that enterprise of dehumanising – dehumanising your enemy, dehumanising your friends as well."

"It was suggested that I was making excuses for murder. I don't think there's any excuse. All the hostages had been moved on to the top of a covered swimming pool. Mr Klinghoffer's wheelchair would not go up there. He was shot below decks and his body thrown into the sea. I think in many ways he was killed as a wheelchair user more than anything else."

John Adams reageerde als volgt in The New York Times:

“The really ironic and sad fact is that the content of this opera is more relevant in 2014 than it was even in 1991, when it was premiered. I think the people that are inflamed and upset about its production are people who are intent about trying to control their message. By canceling it, the Met has yielded to that intimidation.”

“I’m just afraid that most people will have a sort of Wikipedia opinion about this opera. They’ll say, ‘Oh, that’s the opera that’s been accused of anti-Semitism,’ and leave it at that. And that’s really very sad — it’s very hard when something’s been stained with an accusation like that, it’s almost impossible to wash it out.”

“When Klinghoffer finally sings, he sings an aria of absolute indignation. He’s being taunted and abused by this bully that the passengers called ‘Rambo,’ and he fights back. I can’t imagine anybody not identifying with his words. He says: ‘Was it your pal who shot that little girl at the airport in Rome? You would have done the same.’ Or, ‘You pour gasoline over women passengers on the bus to Tel Aviv.’ How could that be construed as making fun of the Klinghoffers?”

De lopende controverse laat zien hoe de menselijkheid, de open-mindedness, de hoge ethische normen van het artistieke team contrasteren met de geborneerde joodse propaganda van het straatprotest. De première is voorzien voor 20 oktober. Tot nog toe is het officiële standpunt van de Met : "As a cultural institution, we unwaveringly support the freedom of artists to create responsible work that addresses difficult contemporary topics. We firmly believe that artistic explorations of politically charged subjects should be presented to the public without fear of censorship".

Als de tegenstanders het halen om de opera af te voeren dan zal dat niet alleen een zwarte dag zijn voor de kunst maar dan zal ook Richard Wagner, meer bepaald de Richard Wagner van "Das Judenthum in der Musik", weer eens helemaal gelijk krijgen.