Liberales leest Gerrit Komrij's "Wagner en Ik"

Dirk Verhofstadt van Liberales schreef een recensie over Gerrit Komrij's boekje "Wagner en Ik". Ik stuurde hem het volgende antwoord: "Veroorlof mij enkele kanttekeningen te maken bij uw recensie van Gerrit Komrij's "Wagner en Ik".
1. Het hoogtepunt van de Wagnerhaat moet u zeker niet situeren in de nazi-tijd. Die is van latere datum namelijk toen tegenstanders de holocaust konden aangrijpen om Wagner aan te vallen. Richard Wagner is het slachtoffer van het zogenaamde argumentum ad nazeum: de schuld door associatie. Dit sofisme is het ultieme wapen om elk debat te doen verzanden. Zodra de tegenstander in verband kan worden gebracht met de nazi's, de holocaust of Adolf Hitler, verdwijnt de discussie in een zwart gat. Ik heb voldoende redenen om te geloven dat u zich daaraan niet laat vangen.
2. De nationaalsocialisten hebben hun strijd niet vereenzelvigd met Wagners muziek, zoals u beweert. De nazi's hadden schijt aan Wagner. De bewijzen daarvoor zijn legio. Wagner was de persoonlijke hobby van de Führer en van niemand anders. Zonder Hitler had de DAP zich misschien verder ontwikkeld tot de nazi-partij maar de associatie met Wagner zou in dat geval wellicht onbestaande zijn gebleven.
3. Terecht stelt u dat Wagner door de nazi's met behulp van zijn familieleden, schaamteloos gebruikt en misbruikt is geworden. Daarbij wil ik opmerken dat zijn enige zoon Siegfried de meest decente is geweest van de gehele Wagnerclan en dat de verwekkers van de noodlottige associatie tot de aangetrouwde familie behoorden (Houston Stewart Chamberlain en Winifred Wagner, beide Brits en beide behept met de pathologische neiging om Duitser te willen zijn dan de Duitsers, altijd zeer gevaarlijk, nietwaar?). En Siegfried was te zwak om het onheil buitenshuis te houden.
4. Dat de betoverende en overdonderende muziek paste bij de bombastische architectuur van Speer en de raciale politiek van de nazi's, dat is een eerder ongelukkige uitspraak die ik geheel voor uw rekening laat. Muziek kan nooit moreel verwerpelijk of verheffend zijn, zoals Komrij terecht in zijn boekje schrijft.
5. U schrijft dat u niet onbevangen naar Wagner kan luisteren vanwege de vele associaties. Heeft u dan ook hetzelfde probleem wanneer u naar "The Merchant of Venice" gaat kijken waarin Shakespeare het inhumane archetype van de joods woekeraar opvoert, iets wat de gedoodverfde antisemiet Wagner nooit heeft willen of durven doen in zijn werken. Wat ons terugvoert naar de vraag: wat hebben die associaties met Wagner te maken?
6. Bij het citeren van het "Nathan der Weise"-dagboekfragment vergeet u, net zoals iedereen die het in zijn voordeel tracht te citeren, dat hij die uitspraak heeft gedaan "in heftigem Scherz". Het was bedoeld als een grapje, een grapje dat plots macaber wordt omdat wij het vanuit de holocaust bekijken. Hitler heeft het zeker niet op ideeën gebracht want tot Cosima's dagboeken heeft hij geen toegang gehad. Overigens wie antisemitische uitspraken van Wagner citeert moet ook de moed hebben om zijn vele verzoenende uitspraken ten aanzien van joden te citeren zoniet maakt hij zich schuldig aan intellectuele oneerlijkheid. Op de keper beschouwd kan je Wagner zelfs geen antisemiet noemen. Een antisemiet is iemand die uitsluitend negatief oordeelt over joden en die zijn huis niet ter beschikking stelt van joden, zijn opera's niet laat dirigeren door joden en zijn zaken niet laat beredderen door joodse impressario's.
7. Waar haalt u het idee vandaan dat Wagner een manie zou hebben voor grote, pompeuze decors, en gejaagd zou hebben op effecten? Dat alles moet u toch echt wel gaan zoeken bij zijn artistieke tegenpolen, de promotoren van de Parijse Grand Opéra: Meyerbeer etc...en bij Adolf Hitler natuurlijk!
8. En waarom vindt u plots een bondgenoot in Nike Wagner? Natuurlijk moeten de deuren van Bayreuth worden opengegooid. Ik pleit daar al heel lang voor. Weet u dat Richard Wagner zelf nooit iets anders heeft beweerd? Het zijn andermaal Wagners apologeten geweest die de Bayreuthse canon hebben bevroren. Het reactionaire kunstgevoel van menig "wagneriaan" is ook mij niet onbekend. Laat ik hier duidelijk stellen dat ik daar niks mee te maken wil hebben en dat u voorzichtig moet zijn met uitspraken waarbij u alle "wagnerianen" over dezelfde reactionaire kam dreigt te scheren.

Lees de recensie van Liberales