Digitale opera : een update

In zijn boekje "Dramaturgie einer Leidenschaft" geeft Gerard Mortier als volgt lucht aan zijn afkeer voor het lopende project "Live in HD" van de Met :

"Meine heftige Opposition gegen das Projekt von Peter Gelb, die europaischen Hauptstädte mit den häufig recht verstaubten Produktionen der Metropolitan Opera zu uberschwemmen, begleitet von Werbekampagnen im Hollywood-Stil, hat zu der unrichtigen Meinung geführt, ich würde die elitäre Oper verteidigen und mich gegen eine Verbreitung der Kunstform wenden. Meine Position gegenüber dieser Initiative, die im Übrigen so neu nicht war, ist viel differenzierter. Im Jahr 1982, also vor gut dreißig Jahren, habe ich als einer der ersten Operndirektoren die jährliche Übertragung von vier Produktionen aus dem Theatre Royal de la Monnaie mit dem belgischen Fernsehen vereinbart, wozu mich Rolf Liebermann, mein Chef an der Opéra de Paris, inspiriert hat, der schon einige Jahre zuvor eine solche Kooperation mit Antenne 2 in Frankreich begonnen hatte. Diese Übertragungen aus La Monnaie hatten groβen Erfolg, and sie legten den Grundstein fur die Gewinnung eines neuen Publikums in Brussel. Als ich am Monnaie begonnen habe, zahlten wir 2000 Abonnements, and zehn Jahre später waren es 14000."

Mortier lijkt te suggereren dat het succes van zijn Brusselse jaren voor een groot deel te wijten was aan de uitzendingen op televisie. Dat kan ik moeilijk geloven. In die tijd hing ik aan zijn lippen maar ik kan mij niet één voorstelling op televisie herinneren die mij over de streep zou hebben gehaald. Het stijgende aantal abonnementen was volgens mij dan ook het gevolg van de mediaandacht die hij als uitstekend communicator wist af te dwingen.

Voor Mortier moesten de media vooral een nieuw en een jonger publiek aantrekken, een bekommernis die natuurlijk zeer terecht is en dus gaat Mortier verder:

"Fernsehübertragungen, durch die man Eingang in die Wohnungen findet, bleiben mein bevorzügtes Mittel zurVerbreitung der Kunstform. Leider spielen die Fernsehanstalten dabei nicht mehr mit: Mit Ausnahme von Arte und einigen anderen Sendern haben sie beschlossen, Übertragungen nicht mehr im Hauptabendprogramm zu bringen, sondern sie auf Sendezeiten zu verbannen, zu denen die Leute, die sie gerne sehen möchten, gewöhnlich schlafen. Den Mangel an Fantasie and die Geringschätzung der intellektuellen Kapazitäten des Publikums, die viele Sendeanstalten offenbaren, kann man nur beklagen. "

Mortier redeneert hier als een dinosauriër. Immers, hij lijkt zo goed als blind te zijn voor de manier waarop online streaming via het internet deze taak geruisloos aan het overnemen is van de televisie, een ontwikkeling die zich ook voor elitaire kunstuitingen als opera, moeiteloos kan doorzetten, precies omdat het internet, in tegenstelling tot televisie waar de kijkcijfers regeren, de hele wereld als potentiële markt heeft. Dat schept mogelijkheden die televisie niet kan bieden.

De huidige transmissies van opera in de cinema brengen evenwel geen nieuwe fans naar de opera, zo gaat Mortier verder:

"Die Übertragung in Kinosäle ist dagegen eine andere Sache. Die Menschen werden dabei nicht nur gezwungen auszugehen, sie müssen auch Eintrittskarten kaufen. Das erfordert ganz andere Entscheidungen als die, sich daheim eine Vorstellung anzusehen, was zur Folge hat, dass man in erster Linie jene erreicht, die ohnehin schon von der Oper überzeugt sind. Eine Untersuchung der Metropolitan-Initiative in Frankreich hat gezeigt, dass nur 5 Prozent der Kinobesucher neue Zuschauer sind, die zuvor noch nie eine Oper gesehen haben. 95 Prozent sind Opernfreunde, die vor allem kommen, um ihre Lieblingsstücke zu hören, and die daheim bleiben, wenn es sich um die Übertragung einer Oper von Philip Glass handelt.

Dat operavoorstellingen in de cinema tot nog toe weinig nieuwe fans hebben gemaakt is correct. Ook Peter Gelb bevestigde dat onlangs nog aan Deutsche Welle: "In the last few years, it's become obvious that in spite of our successes, the audience for opera is not increasing. Even though we have millions of people watching us in movie theaters, the audience in the opera house is not increasing, and the expenses continue to increase."

Zulke cijfers verbazen mij niet in het geringste. "Live in HD" bezorgt mij "the best seat" in het theater. Zijn wij bereid om telkens 100 tot 200 euro extra te betalen om de klank in al zijn natuurlijkheid (en zijn gebreken!) te horen? I don't think so.

En dus gaat Mortier verder : "Ich schließe daraus, dass die Initiative zur Übertragung von Opernvorstellungen in Kinosäle ein weiterer Schritt zu einer Opernkultur ist, in der sich alles um ein paar Stars in einem auf Blockbuster reduzierten Programm dreht. Was das neue Publikum angeht, das man zum Ausgehen bewegen will, sind die Orte, an die man es führen sollte, die Opernhäuser, and nicht die Kinos, die sie ohnedies besuchen. Unter diesem kritischen Blickwinkel schrumpft die Initiative von Peter Gelb auf einen großen Werbecoup für die Metropolitan mit einem Einsatz finanzieller Mittel, den sich kein europäisches Opernhaus leisten kann."

De vergelijking die hij hier maakt is niet erg fair. Ook tussen het kaf is er koren : terwijl de Met flutopera's als "La fille du Régiment" programmeert om Juan Diego Florez en zijn fans te plezieren heeft de Met toch ook de moed om "The Nose" of "Death of Klinghoffer" op de playlist te nemen. Op zo'n momenten haakt de reguliere operafan af, zegt Mortier, omdat hij niet opgevoed wordt om deze werken te leren appreciëren. Daarin heeft hij gelijk. Slechts een kleine minderheid zal zich in positieve zin laten verrassen , maar het is beter dan niets.

Mortier : "Ich plädiere also for direkte Übertragungen aus den groβen Opernhäusern auf nationaler Ebene, für jene Städte und Orte, die über kein eigenes Opernhaus verfügen, und für Übertragungen auf die großen öffentlichen Plätze jener Stadt, in der die Vorstellung stattfindet. Nur so können die Ausstrahlungen in demokratischer Weise die Kunstform Oper verbreiten und ihr zu größerer Popularität verhelfen. "

En Mortier rondt af met : "Und selbstverständlich müssen alle diese Überlegungen auch im Hinblick auf die adäquate Nutzung der Möglichkeiten des Internets and aller anderen in schneller Entwicklung begriffenen Kommunikationstechniken angestellt weren".

Mortier zegt het niet expliciet maar bedoelt streaming. Streaming is de toekomst. Streaming zal onze gewoonten als cultuurconsumenten radicaal veranderen, net zoals wij vandaag reeds onze krant (en Leidmotief!) bij voorkeur op een tablet lezen. Een beetje cultuurliefhebber is tegelijk een verzamelaar. Hij verzamelt films en cd's om ze te kunnen smaken op een tijdstip dat hem goed uitkomt en ook om ze naar hartelust te kunnen herhalen. Voor al het vinyl, de laserdiscs, cd's, dvd's en blu rays die ik in de loop der jaren heb verzameld moet ik in mijn huis een hele kamer opofferen. Streaming spaart een hele kamer uit in uw huis en voldoet toch aan die andere voorwaarde : vrijheid.

Is de cultuurconsument bereid zijn verzameling op te geven indien hij in ruil voor een luttel bedrag aan abonnementsgeld een enorme database ter beschikking krijgt die hij met enkele muisclicks altijd en overal ter beschikking heeft? Ik denk van wel en daarom is het het businessmodel van de toekomst. Al minstens 10 jaar koop ik geen cd's meer. Ook de dvd is dood en zijn opvolger, de niet-kopieerbare blu ray, ziet zich nu reeds geconfronteerd met dalende verkoopscijfers. Streaming stijgt echter met rasse schreden. Na de zomer zou in principe het populaire Netflix in Belgie neerstrijken. De Amerikaanse videoreus met ruim 44 miljoen abonnees die in de VS $7.99 per maand betalen is wereldwijd marktleider in het aanbieden van online films en series. Slecht nieuws voor Telenet en Belgacom.

Sinds deze week stream ik via de Ipad en een Apple TV naar mijn A/V receiver en beamer. Het beeld is doorgaans HD (ook ultraHD is in aantocht) en de klank uitstekend, heel wat beter dus dan de maandelijkse opera-uitzendingen die je van Arte op de kabel te zien krijgt.

Streamingdiensten voor klassieke muziek en opera zullen in de komende jaren ongetwijfeld verder toenemen. Hier een kleine selectie:
1. MEDICI TV : heeft reeds een mooi aanbod. Momenteel kan je er gratis "Dr. Atomic" uit Straatsburg bekijken, vorige maand Alvis Hermanis' Jenufa uit Brussel.

2. DE MUNT : Sinds het begin van seizoen 2011-2012 stelt De Munt al haar producties drie weken lang gratis ter beschikking via streaming op haar website. Wilt u zo graag de nieuwe Boesmans zien in Brussel als u hem gratis kan streamen bij u thuis?

3.STAATSOPER.TV : De Staatsopera van München verzorgt elk seizoen gratis enkele live uitzendingen via streaming. Zo kan je er binnenkort "Die Soldaten" bekijken, een opera waar ik 800 km voor zou durven rijden.

4. GLYNDEBOURNE streamt haar producties gratis op de website van The Telegraph.

5. De WEENSE STAATSOPERA streamt in het komende seizoen 40 live voorstellingen à 14 euro per stuk.( 11 euro per abonnement) waaronder veel Wagner.

6.CONCERT ARTE : Tot 7/9 kan je er gratis "Alceste", "Brokeback Mountain" en "Cosi Fan Tutte" uit Madrid bekijken ter nagedachtenis van Gerard Mortier.