Ging “Triumph des Willens” nog over het mobiliseren van het volk voor de partij, dan laat “Stukas” (afkorting voor “Sturzkampfflugzeuge”, duikbommenwerpers) zien hoe het met het volk verloopt eens het daarvan deel uitmaakt.
Volgens de auteur draagt de film de volgende kerngedachten uit die ook aanwezig zijn in het Nationaal Socialisme:
1) Het belang van de heroische kameraadschap tussen mannen.
2) Het toekennen van de rol van moeder en verpleegster aan vrouwen.
3) Het allerhoogste belang van de Volksgemeinschaft
4) Het vertrouwen in de morele en militaire superioriteit van Duitsland over alle andere naties, en over Frankrijk in het bijzonder.
5) Het idee dat kultuur, en vooral dan muziek, het bindmiddel is van de natie en de bron van z’n spirituele kracht (“die heil’ge deutsche Kunst”).
Chronologisch gezien vormt “Stukas” een brug tussen twee belangrijke keerpunten in de oorlog. Ontstaan in de euforie na de onverwachte nederlaag van Frankrijk, laat het deze euforie weerklinken in het Stuka-lied. De piloten zingen dit op het einde van de film als ze over het kanaal vliegen voor hun eerste aanval op Groot-Brittanie. Toen de film echter in de zalen verscheen, was net “Operatie Barbarossa” van start gegaan, de aanval van Duitsland op de Sovjet-Unie. Deze aanval in het oosten was heel wat minder populair en stond in sterk kontrast met de overwinning in het westen. Men hoopte dat de film ten minste dit enthousiasme kon overdragen op de meer risikovolle onderneming in het oosten.
Daarnaast zette Goebbels in op nieuwsberichten in de zalen die de recentste militaire triomfen in de aandacht moesten brengen. Daaronder de Wochenschau van 15 juni 1941, die bommenwerpers laat vliegen op de muziek van Wagner’s Walkürenritt. Het zal niet voor de laatste keer zijn...
In “Stukas” hebben we twee hoofdrolspelers. Kapitein Heinz Bork, hoofd van een Stuka afdeling en dokter Gregorius, medicus van dienst en uitstekend op de hoogte van de duitse kultuur. In de film citeert hij een passage uit Hölderlin’s “Der Tod fürs Vaterland” die het overlijden van een aantal afdelingssoldaten moet verheerlijken.
Beide spelers worden echter expliciet neergezet als Wagnerianen. In de film zullen ze samen herhaaldelijk een quatre-mains versie van Siegfried’s Rheinfahrt uit Götterdämmerung spelen. En dit op een piano die op uitdrukkelijk verzoek van de dokter naar hun kamp wordt verzonden. Men legt er in de film zwaar de nadruk op dat het een “Bechstein” is, volgens Vaget een knipoog naar Hitler omdat de Bechsteins één van zijn eerste supporters waren.
De film bevat niet echt een degelijke plot. Het bestaat uit een afwisseling van gevechtsscènes (o.a. bombardementen op Tienen en Luik) en scènes die de dagelijkse routine van een afdeling Stuka piloten weergeven, maar het is niet een pseudo-documentaire zoals “Triumf”.
Het is pas later in de film dat een verhaallijn zich vormt rond één van de piloten, Hans Wilde. Eerder in de film redt Wilde de kapitein, om later zelf neergeschoten te worden met brandwonden en een hersenschudding tot gevolg.
In het hospitaal geneest hij wel van z’n wonden, maar is een depressie nabij. Apathie en oorlogsmoeheid maken zich van hem meester. Volgens de arts is iets nodig dat hem innerlijk aangrijpt en z’n ziel wakker schudt. Eerst laat men de kameraden van Wilde op bezoek komen, maar zelfs dat kan hem niet echt opbeuren.
De verpleegster zegt dat een grootse nieuwe ervaring voor hem nodig is. Ze stelt voor om Wilde mee te nemen naar de Bayreuther Festspiele, want niemand komt daar onbewogen van terug. De dokter gaat daarmee akkoord, maar vreest voor het resultaat, want Wilde kent helemaal niets van klassieke muziek en zal zo’n bezoek dus niet naar waarde kunnen schatten.
Daarna zien we de façade van het Bayreuther Festpielhaus, dé plaats voor waarachtig, metafysisch herstel. Het wordt omgeven door verschillende soldaten begeleidt door verpleegsters. We zien hier een ideaalbeeld van de “Kriegsfestspiele”, waar soldaten als gast van de Führer op kosten van de staat voorstellingen konden bijwonen.
Zuster Ursula en Wilde drinken tijdens de pauze een kop koffie, tot de traditionele trombones het begin van het volgende bedrijf aankondigen. Het is Siegfrieds hoornroep die Wilde herkent van de eerdere talrijke pianosessies van zijn oversten en hem enthousiast doet opspringen.
In de zaal wordt ingezoomd op Ursula en Wilde, terwijl de tonen van Siegfried’s Rheinfahrt op de bühne weerklinken. We zien tijdens deze Rheinfahrt een aantal flashbacks, vooral de quatre-mains van de kapitein en de dokter, en hoe verschillende piloten terug verwelkomt worden door hun kameraden.
Wilde wil opstaan en de zaal verlaten. Ursula vraagt of hij het dan niet mooi vindt. “Toch wel”, is het antwoord, “maar je moet het eens horen spelen met vier handen op piano”. Na de voorstelling vertrekt Wilde in zeven haasten naar zijn kameraden terug. Men ziet hem vol energie en levenslust zijn koffers pakken in het hospitaal, en vrolijk de trein nemen naar zijn afdeling. Daar wordt hij hartelijk verwelkomt op dezelfde manier als we tijdens de flashbacks reeds zagen.
Daarna vertrekt hij met zijn afdeling duikbommenwerpers naar Groot-Brittanië, vrolijk het Stuka-lied zingend met vol orkest en koorpartij, alsof gesteund door de Volksgemeinschaft.
CONCLUSIES
Wat valt er volgens Vaget van het gebruik en misbruik van Wagner in Nazi Duitsland uit deze films te besluiten?
In tegenstelling tot wat algemeen wordt aangenomen, ligt het belang van Wagner voor het Derde Rijk niet in de ideologie van Wagner zelf, maar in de esthetische ervaring die voortvloeit uit de uitvoering van zijn muziekdramas. Muziekdramas die beschouwd werden als getuigenis van de grootsheid en superioriteit van Duitsland.
Dan is er het gebruik van de Wagneriaanse ondertoon bij de talloze publieke evenementen ter esthetisering van de politiek (zoals bij de “Tag von Potsdam” en Nürnberg).
Verder de niet-politieke verering van Wagner, voornamelijk in Bayreuth, ter afleiding van zijn werkelijk gebruik binnen de politiek. Door zich in Bayreuth als gewone muziekliefhebber voor te doen, kon Hitler daarna zijn werkelijke bedoeling, nl. Duitsland voor te bereiden op oorlog, inpakken in een esthetisch kader waarbinnen “Triumph” en “Stukas” hun plaats innemen.
Er is ook nog de spirituele waarde van Wagner’s muziek, die de troepen moest aanmoedigen net zoals in “Stukas”.
Tel daarbij Hitler’s inspiratie tot een charismatisch leider vanuit de figuur van Hans Sachs.
Tot slot is er het idee dat alle grote dictators herinnerd willen worden voor hun culturele verworvenheden. Buiten oorlog en genocide komt men in het geval van Hitler dan snel uit bij de Nazi Cinema.
Beide films zijn verkrijgbaar op DVD bij de gebruikelijke internationale online verkooppunten of via het Amerikaanse “International Historic Films”.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten