Stephan Mickisch analyseert De Ring (****)

Het staat buiten kijf dat Stephan Mickisch, die voor bezoekers van Bayreuth 15 jaar lang s'morgens de gedroomde inleider was van de namiddagvoorstellingen op de Festspiele, over een zeer grondige kennis bezit van De Ring. Drie dagen lang kampeerde Erich Schulz zijn Unitel-camera's ten huize Mickisch tijdens Wagnerjaar 2013 om de meest uitgebreide voordracht over De Ring te registreren die hij ooit heeft ondernomen. Delen daarvan waren reeds beschikbaar op de "The World of the Ring"-dvd van C-major, een eveneens interessante release voor Ringfans.

Als Mickisch iets aantoont dan toch vooral hoe dramatisch zinvol Wagners muziek is geconstrueerd. Bij lichtzinnige componisten als Rossini is dat wel een beetje anders, denk je dan! Hoe Mickisch naadloos van Wagner naar Verdi, Puccini, Beethoven en Strauss overstapt met fragmenten die een gelijkaardige scène verklanken in dezelfde toonaard, is misschien het knapste van zijn prestatie. De grote nummers speelt hij volledig door zoals de finale van Die Walküre of van Götterdämmerung.

Wat leren we zoal van de pianist met de guitige looks en het Beierse accent ?

Dat het thema van de Rijndochters van Mendelsohn's "Die schone Melusine" stamt uit 1833. Foei, Wagner!
Dat het 5 u s'morgens is wanneer Alberich het allereerste toneel betreedt zoniet zou er helemaal geen Ring zijn geweest. Het is het opkomen van de zon dat het goud doet schitteren en de hele intrige triggert.

Mickisch heeft problemen met de betekenis die doorgaans aan sommige leidmotieven worden gegeven, bijvoorbeeld met het zogenaamde "Entsagungsmotiv" van Alberich dat eigenlijk het "Entscheidungsmotiv" zou moeten heten. Want Siegmund gebruikt het in de finale van Walküre I waarbij hij kiest voor de liefde en in Walküre III horen we het opnieuw in het orkest wanneer Wotan op zijn beurt de keuze maakt afscheid te nemen van zijn geliefde dochter.

Wotan staat bij hem moreel erg hoog aangeschreven. Dit in tegenstelling tot 99% van de wereld die Wotan beschouwt als een negatief personage, een maffioso. Daar ben ik het hoegenaamd niet mee eens, zegt Mickisch. Wie niks doet kan geen fouten maken en Wotan maakt fouten maar hij brengt ook de liefde in de wereld. Zijn favoriete pianoconcerto zou ongetwijfeld Tsjaikovski no 1 zijn vanwege de gelijkaardige toonaard.

Hij herinnert er ons aan dat "Wal" voor "gevallen helden" staat hetgeen tot een beter begrip leidt van begrippen als Walhalla, Walvater, Walküre, Walstatt. En wat staat er op het programma voor de gevallen helden in Walhall ? Wijn, eeuwig zwijn (varkens aan het spit die zichzelf hernieuwen wanneer ze op zijn) en "Wünschmädchen", zo leert de germaanse mythologie.

Alle huwelijken in De Ring zijn ongelukkig. Alle verliefde koppels zijn buitenechtelijk: het is een fundamenteel statement van Wagner.

"Winterstürme" is in B-dur. Mensen trouwen in de toonaard van B-dur (zie het bruiloftsthema uit Lohengrin) omdat het de toonaard van de hoop is. Moest men op dat moment meer weten over de toekomst zou men wellicht niet trouwen of toch in een andere toonaard, meent Mickisch schertsend.

Het thema van de Todesverkündigung stamt van Beethovens "Les Adieux" sonate, later ook door Richard Strauss opgepikt in Elektra.

Hij herinnert er ons aan dat het thema van Sieglinde (O hehrstes Wunder !) dat ook hernomen wordt in de Gotterdämmerung-finale bijna één op één werd gebruikt door Leonard Bernstein in West Side Story. Was mij zelfs niet opgevallen!

In Siegfried komt hij pas helemaal op dreef. Siegfried is ten onrechte minder populair dan Die Walküre zegt hij. Daar ben ik het volledig mee eens.

Siegfried is geen hersenloze doodslager zoals men wel vaker meent. Zijn mislukken is een gevolg van zijn goedaardigheid. Mime doden krijgt hij min of meer als opdracht van de woudvogel.

Over de prelude tot het derde bedrijf zegt hij : dat is grootse muziek, er bestaat geen muziek die daar overheen kan. Een tip voor Klara's krakkemikkige Top-100 misschien? Soms laat hij zijn bewondering voor Wagner de vrije loop. Wagners vermogen om personages in muziek te beschrijven is grenzeloos, zegt hij dan of Wagner is niet te verbeteren.

Siegfried en Brünnhilde hebben een project: ze moeten mekaar iets leren. Siegfried leeft in het heden en moet een blik op de langere termijn leren ontwikkelen. Brünnhilde komt uit de eeuwigheid, heeft daardoor een gevoel voor verleden en toekomst en moet leren in het heden te leven met Siegfried terwijl ze als Walküre alleen maar contacten heeft gehad met dode mannen. Dat zou goed kunnen functioneren en het is in dat utopisch gevoel dat het tweede deel van De Ring eindigt.

Hij maakt ook een schitterende opmerking over Nietzsche. Toen hij voor het eerst naar Tribschen reisde en buiten op de stoep Wagner op zijn piano hoorde worstelen met de compositie van Siegfried, hoorde hij de passage "verwundet hat mich, der mich erweckt", een passage die ook helemaal van toepassing is op Nietzsche !

Wotans oogklep moet links zitten omdat het linkeroog het gevoelsoog is, zegt Mickisch. Velen menen dat Wotan een oog heeft opgeofferd om Fricka voor zich te winnen omdat hij iets dergelijks beweert in Rheingold maar in Rheingold zegt hij letterlijk "um dich zum Weib zu gewinnen, mein EINES Auge setzt' ich werbend daran ". Hij heeft op dat moment dus nog maar één oog. Zijn linkeroog is hij op dat moment reeds kwijt. In het dingen naar de hand van Fricka heeft hij weliswaar zijn oog op het spel gezet maar de zaak gewonnen. Het zijn de Nornen die later zullen vertellen hoe hij zijn oog in pand gaf in ruil voor het drinken van de bron van de wijsheid. Puntjes op de i.

Overigens al opgemerkt dat de Rijndochters en de Normen, die beide symbool staan voor de natuurkrachten en die ook De Ring overleven, slechts één ouder hebben? De Rijndochters hebben een vader, dat is De Rijn, de Nornen hebben slechts een moeder, dat is Erda.

En ooit het gevoel gehad dat Siegfried tijdens de Rheinfahrt met zijn boot tegen de stroom in roeit? Het staat in de noten en je kan het ook bewijzen met Hagens uitspraak : "ein gemächlicher Schlag wie von müßiger hand, treibt jach den Kahn wider den Strom"

En waarom horen we Siegfrieds motief tijdens Hagens monoloog "Hier sitz ich zur Wacht" ? Omdat Siegfried, na het nuttigen van de vergetensdrank, ondertussen in Hagens intrige gevangen zit als een rat in de val.

Gewaagder is het wanneer hij tot tweemaal toe stelt dat je Wagner de vader van de jazz zou kunnen noemen. In de prelude tot Siegfried III en in de aankomstmuziek van Brünnhilde bij de Gibichungen hoort hij akkoorden die vooruitwijzen naar Oscar Peterson.

Wagner noemde zichzelf de derde beste componist, zegt Mickisch. Op de eerste plaats stond Bach, Beethoven op nummer 2. Nogal bescheiden, vindt Mickisch maar waar hij dat vandaan haalt is mij een raadsel. Ik kan het maar moeilijk geloven.

Mickisch begrijpt het slot van De Ring zeker niet als een volledige mislukking van Wotan. Het is immers een einde in Dur en De Ring straalt een positieve kracht uit. In het thema van Sieglinde dat erin wordt aangehaald klinkt de hoop door op een positieve toekomst. Wotan is een modelfiguur, een te volgen voorbeeld. Onze uitdaging is het niet dezelfde fouten te maken.

De box bevat 6 dvd's met een totale speelduur van 9 u 12 minuten en is enkel te verkrijgen via zijn website www.mickisch.de. De klank is uitstekend en met name in de bassen bepaald indrukwekkend.