Shirin Neshat met Aida in Salzburg (***½)

Anna Netrebko als Aida
© Monika Rittershaus

OBERAMMERGAU AAN DE NIJL

Markus Hinterhäuser zal nu toch wel twee keer nadenken voor hij nog eens een compleet opera-onervaren regisseur uitnodigt op de Salzburger Festspiele. Het dilettantisme van de Iraanse fotografe en vrouwenrechtenactiviste Shirin Neshat catapulteert ons minstens 60 jaar terug in de tijd en we zouden ons echt zorgen maken over de nieuwe artistieke directeur van de Festspiele indien we volgende week geen Wozzeck, Lady Macbeth en Lear te goed hadden van William Kentridge, Andreas Kriegenburg en Simon Stone. De grootste verliezers van deze avond zijn allicht de toeschouwers die voor een plaatsje in de zaal diep in de geldbeugel moesten tasten voor een ticket op de zwarte markt. Dat had natuurlijk alles te maken met het Aida-debuut van primadonna assoluta, Anna Netrebko. Wat moet dit strottenhoofd onder een immense prestatiedruk staan!

Riccardo Muti vond het nodig ons te herinneren aan één van de meest afgezaagde clichés uit de opera: Aida heeft niets vandoen met pyramiden noch met olifanten en “Wir müssen uns darauf einigen, dass Aida Kammermusik ist”. Van zoveel wijsheid stonden we even paf. Dit is de man die in 1991 uit Karl-Ernst Hermanns “La clemenza di Tito” stapte omdat de regie indruiste tegen “de poëtische wereld van de muziek van Mozart”. Tja, sindsdien ben ik klaar met de theaterexpertises van Muti. De ouverture neemt hij traag en lusteloos. Grote delen van de partituur zijn routineus. Het oorlogskoor laat hij klinken als een ambtenarenkorps. “Immenso Fthà” is erg traag maar wel efficiënt in zijn spirituele dimensie. Het zal tot het vierde bedrijf duren voordat hij de voorstelling dramatisch gaat ondersteunen om dan weer af te ronden met akkoorden die te braaf en te mooi zijn.

Neshat heeft weinig meer voor ons in petto dan wat schimmige godsdienstkritiek en de edelkitsch van plaatjes van vluchtelingen die ze in Wenen is gaan maken. Ramfis en zijn priesterkaste lijken eerder van Grieks orthodoxe snit. Amneris wisselt van kleed naargelang de mood waarin ze verkeert: van geel (jaloers), rood (passie), groen (hoop), wit (genadeverzoek voor Radamès) tot zwart in de finale. De massascènes zijn als een poppenkast die regelmatig aanschurkt tegen het lachwekkende.

Franceso Meli stelt niet teleur als spinto-tenor maar over een stralend en helder timbre en een uitgesproken legatocultuur beschikt hij niet. Het slot van zijn openingsaria “Celeste Aida” kan hij niet echt laten wegsterven. Het ergste is dat zijn conventionele gebaren werkelijk onuitstaanbaar zijn. Ook Netrebko heeft wat dat betreft weinig meegekregen van de regisseuse want de armen gaan voortdurend in de lucht. Ze is olijfkleurig geschminkt zoals voorgeschreven door Verdi. Het hoog opgestoken haar en de zware wimpers bezorgen haar meer prinselijke allure dan de dochter van de pharao. En wellicht ook ballast voor de vocale prestatie. Ze laat steken vallen bij het debiteren van de tekst en medeklinkers krijgen te weinig aandacht. Het borstregister krijgt de meeste intonatieonzuiverheden te verwerken. Opmerkelijk is dat het timbre dan verdonkert. Maar het vibrato is perfect onder controle en probleemloos laveert ze de gouden stem tussen de adembenemende pianissimi van “Numi,pietà” en de dramatische uithalen van “struggete le squadre” en “Ah! sventurrata” in “Ritorna vincitor”. Dezelfde gecontroleerde intensiteit vinden we terug in de Nijlaria “O, patria mia”. Maar Netrebko heeft weinig contact met het personage, ze speelt het zonder het te zijn. Pas in het duet met haar vader vangen we een glimp op van de hoogspanning waartoe ze in staat is wanneer ze echt bezit heeft genomen van haar rol.

Ekaterina Semenchuk als Amneris kan daar niet aan tippen. Het borstregister klinkt niet zo fraai, grote delen van de partij geeft ze weinig kleur en differentiatie. In het duet met Radamès in het vierde bedrijf komt ze eindelijk op dreef. Roberto Tagliavini zong een kleurloze koning, Dmitry Belosselskiy een Ramfis. Luca Salsi als Amonasro kon overtuigen als Verdi-bariton.