Leidmotief: Davide Livermore met Macbeth in Milaan (****)

Anna Netrebko (Lady Macbeth), Luca Salsi (Macbeth) © Brescia e Amisano

HELL IS EMPTY AND ALL THE DEVILS ARE HERE

Als president Sergio Mattarella vanuit zijn loge minutenlang gefêteerd wordt alvorens de dirigent van dienst het “Inno d’Italia” aanheft dan weet je dat het 7 december is, tijd voor de Inaugurazione, de sinds jaar en dag in klatergoud gedrenkte seizoensopener van de Scala in Milaan. Sant’Ambrosio is het tijdstip waarop politici graag hun zelf-felicitaties in ontvangst komen nemen, de jetset zich uitslooft bij het nemen van glamoureuze selfies en anderen tot 3000 euro neertellen voor een zitje. Voor de Inaugurazione probeert Riccardo Chailly altijd een stunt te bedenken. Met Macbeth op de affiche bestond die er dit jaar in de integrale versie te spelen van Parijs (1865) inclusief het gebruikelijke extraatje.

De oorspronkelijke versie (Firenze, 1847) eindigt met Macbeths stervensaria "Mal per me", weinig energieke slotakkoorden en een paukenroffel. In de revisie voor Parijs (1965) schrapt Verdi "Mal per me" om vervolgens te eindigen met een "Inno di vittoria" waarbij het volk en zijn nieuwe leider de bevrijding van zijn machtshongerige usurpator viert. Dit “Inno di vittoria” is een prachtig slotkoor in patriottische stijl terwijl “Mal per me”, gelegd in de keel van een echte Verdi-bariton, een verschroeiend effect kan hebben. Beiden zijn onmisbaar. Het is de verdienste van Erich Leinsdorf om dit dilemma bevredigend te hebben opgelost in de jaren 50 door de finales van 1847 en 1865 met mekaar te verbinden. Macbeth sterft weliswaar in grote eenzaamheid en in het volle besef van zijn misdaden, de echte wereld keert terug en viert haar herwonnen vrijheid in de euforische slotmaten. Het is een schitterend theatraal contrast wat daar ontstaat. De meeste operahuizen gaan tegenwoordig voor de versie van Parijs, al dan niet met schrapping van “Mal per me”. Chailly behoudt de aria en laat het in de Parijse versie meestal geschrapte ballet van de heksen in het derde bedrijf nog eens horen.

Om macht te verkrijgen zijn mensen in staat tot het ergste. Zo kan je Shakespeare’s Macbeth kort samenvatten zonder iets te missen. Macbeths zijn van alle tijden moet Verdi hebben gedacht toen hij in 1846 besloot om het stuk op muziek te zetten. Wie vandaag zijn analytische blik op de donkere krochten van de macht richt wordt al snel weggezet als een complotdenker. Zonder twijfel zou de Elizabethaanse complotdenker zich daarover verwonderen en zich vandaag vergapen aan het gemak waarmee de machtselites wereldwijd een psychotische toestand van massa-vorming hebben weten te orchestreren. Natuurlijk is elke politieke relevantie ver zoek in deze Macbeth van het Santambrosiaanse Milaan. Om het met Pierre Boulez te zeggen : “Revoluties worden herdacht wanneer ze niet gevaarlijk meer zijn”.

Luca Salsi als Macbeth © Brescia e Amisano

Regisseur Davide Livermore probeert daarentegen te overweldigen met een gecompliceerde scenografie die hem door Hollywood lijkt te zijn ingefluisterd. Dat doet hij virtuoos maar uiteindelijk is zijn bijdrage slechts marginaal bij gebrek aan dramaturgische ideeën met enige substantie. De acteurs lijken vaak aan hun lot overgelaten of staan vastgeroest aan de toneelvloer zoals in de meeste massatonelen. De achterwand is het exclusieve terrein van een reusachtig LED-scherm dat een helderder beeld oplevert dan we gewoon zijn van een videowand. De fantasmagorie die er zich op afspeelt herinnert aan Blade Runner, Metropolis en het meest nog aan Christopher Nolans Inception.

De prelude neemt ons mee op een autorit doorheen het bos nadat Macbeth en Banco met oneigentijdse, ouderwetse zwaarden een aantal tegenstanders hebben uitgeschakeld. Vervolgens neemt de videowand ons mee naar een moderne metropool met appartementsgebouwen, kantoren, fabrieken met schoorstenen. De residentie van de Macbeths is als een salon in een fabriekshal bestukt met art déco meubelen. De heksen krijgen weinig profiel. Het zijn kantoormeisjes en ze missen de dreiging van het bovennatuurlijke. Wanneer ze versterkt worden met figuranten en dansers ontstaat er een rudimentaire bewegingsregie. Onhandig lurkend aan een sigaret doet de Lady haar entree. Haar rode tailleur met gouden stiksels op de schouders suggereren het uniform van een vrouwelijke generaal. Met haar cavatine “Vienni! T’affretta!” is er weinig mis. Wanneer tijdens “Or tutti sorgete” enkele tonen binnensijpelen die aan haar controle ontsnappen, laten ook enkele boeroepende loggionisti zich horen. Die kritiek pareert ze met een toast van haar Schotse single malt. Het slotkoor van het eerste bedrijf “Schiudi, inferno” is zijn eigen indrukwekkende zelf.

Het tweede bedrijf opent sterk met het korte duet. “La luce langue” krijgt de sopraan venijnig lachend om de doden die geen troon nodig hebben. Het brindisi toont de sopraan in een pronkerige feestkleding met kunstige haartooi. Het zelden gespeelde intermezzo is een échte showstopper na het optreden van de heksen met het brouwen van hun helse soep. Een echte reden om het te behouden is er niet maar het klinkt uiteindelijk niet onaardig, vooral het rondo (eerste deel) met zijn snelle loopjes op kornet is een oorwurm. Daniel Ezralow choreografeert het als de kroningsfantasie van Banco’s zoon en als Lady Macbeths heksensabbat met participatie van de sopraan.

Het volk houdt zijn berustende aanklacht “Patria oppressa” achter een ijzeren omheining als van een strafkamp. Een hoogtevrees inducerende slaapwandelscène zet de videokunst van het productieteam nog eens in de kijker: terwijl de camera de sopraan in vogelperspectief neemt zien we de projectie van een drukke straat in de diepte. De afgrond peilt tegelijk naar de diepte van haar ziel. Toeschouwers in de zaal hebben deze beelden waarschijnlijk niet te zien gekregen. Zo had deze relay een extraatje voor de thuisblijvers. Tenslotte werd de relay bekeken door 2 miljoen Italianen tegenover zo’n 2000 toeschouwers in de zaal.

In de slotmaten ziet het volk zich terug omsingeld door het hekwerk. Dan toch nog een ultiem statement over de onbetrouwbaarheid van politiek? Hadden we de nobele Mcduff niet rustig een sigaretje zien roken terwijl de videowand toonde hoe zijn revolutie samen met de gladde Malcolm de Schotse Highlands achterliet met een panorama à la Dresden anno 1945?

Anna Netrebko slaagt er nog steeds in om een zinnelijke Lady Macbeth te vertolken maar er begint wat sleet op te komen. Het prachtige timbre is er nog steeds, de registerovergangen zijn iets minder vlekkeloos en intonatieonzuiverheden stapelen zich meer en meer op. Je ziet haar ook vaker naar adem happen. Luca Salsi, over het algemeen een wat saaie acteur, zet een Macbeth neer die staat als een huis. Hij nuanceert, schuwt de dynamische extremen niet, en klinkt alsof hij de Scala moeiteloos weet te vullen. “Pietà, rispetto, amore” krijgt van hem een soliede vertolking. Het potentieel van parole scenica als “Mi si affaccia un pugnal?” ontgaat hem volledig maar wanneer hij zijn Stunde Null beleeft met “Mal per me” en het dubbelzinnige “vile corona!” eruit smijt, dan overtreedt hij alle regels van het belcanto. Ildar Abdrazakov in onberispelijk pak van Milanese snit leent zijn prachtbas aan Banco. “Come dal ciel precipita” past hem zeer goed. Francesco Meli’s MacDuff is de andere kleine rol die goed wordt ingevuld. “Ah, la paterna mano”, vertolkt met Italiaans stijlgevoel, klinkt helder en gedreven.

Riccardo Chailly, de onvermoeibare fan van het mondkapje, houdt de hele rit vol in volle symbiose met een FFP2-onding. Om het met Orwell te zeggen : “His face grows to fit the mask”. Het lijkt zijn energie niet te temperen al klagen nogal wat Italiaanse commentaarstemmen van eerder slome tempi. Mij overtuigde hij niet in dezelfde mate als met Tosca in 2020. Dit was soliede maar niet opmerkelijk. Met Anna Netrebko dook hij onlangs in de studio voor een CD, de eerste opname van de sopraan sinds 5 jaar. “Amata dalle tenebre” bevat ook muziek van Wagner. De drie Wagnertracks zijn geen hoogvliegers. Op de Salzburger Festspiele, het zomerse ijkpunt van écht sterrendom, schittert ze met haar afwezigheid in 2022. Is de primadonna assoluta over haar hoogtepunt heen?

Nog te zien via : Medici TV, Arte, RaiPlay, Opera on Video