woensdag 26 oktober 2011

Opera : achter de schermen van de emotie




Bij Lannoo Campus is een nieuw boek verschenen omtrent opera. Auteurs van dienst zijn Piet De De Volder en Francis Maes. Piet De Volder is musicoloog en werkt bij de Vlaamse Opera als dramaturg. Francis Maes is professor musicologie aan de Unversiteit Gent.


Het boek is schitterend uitgegeven met prachtig fotomateriaal uit producties, die voornamelijk in De Munt, De Vlaamse Opera en de Nederlandse Opera hebben plaatsgevonden. Het doel is om inzicht te scheppen in het denkproces dat achter opera schuilgaat, meer bepaald het evolutie-proces van ‘’gezongen toneel’’ naar een ‘’gesamtkunstwerk’’ waarbij allerhande kunsten en disciplines komen kijken en gecombineerd worden (waaronder dramaturgie, personenregie, decor, belichting, video, enz.). Vooral het hoofdstuk rond dramaturgie boeit door ons inzicht te verschaffen in hoe een nieuw concept rond een bestaande opera uitgewerkt wordt.

Er zijn ook een aantal hoofdstukken waar Wagner behandeld wordt. Daarbij worden o.a. de diverse ensceneringen van “De Ring’’ toegelicht (Nederlandse & Vlaamse Opera), alsook schept het inzichten in het concept en de denkwereld van de recente Parsifal in De Munt.
Kortom een prachtig initiatief van Lannoo omtrent opera in de Lage Landen. Hopelijk volgt er meer in de toekomst van dergelijke kwaliteitsvolle werken omtrent de kunstvorm genaamd ‘’opera’’.

Een (fabrieks)brug te ver...Tannhäuser in Bayreuth


Na 10 jaar solliciteren bekwam ik dit jaar kaarten voor de voorstelling van Tannhauser in Bayreuth. Ik wilde eerst even mijn ervaring laten bezinken vooraleer kort te schrijven over deze opvoering, want soms ben je aanvankelijk enthousiast en deemstert dat weg, ofwel is het omgekeerd, waarbij je het eerst maar niks vond, maar achteraf toch een aantal nieuwe goeie inzichten krijgt. Voor deze Tannhauser was mijn oorspronkelijke mening niet erg positief en het is er niet beter op geworden.

Wat Sebastian Baumgarten als regisseur hier is komen doen, is me totaal onduidelijk. Ik ben persoonlijk een fan van het Duitse regie-theater, maar als men dit ziet, kan men stellen dat de gouden jaren (waarbij ik denk aan regisseurs als o.a. Kupfer, Homoki, Decker) stilaan voorbij zijn.
Bij het binnenkomen van de zaal komt het decor heel kitscherig over. Niet bepaald een decor om Tannhauser te verwachten. Maar laat ons niet op eerste indrukken voortbouwen. De eerste scene waaarbij de Venusheuvel voorgesteld wordt als een kooi met oermensen en dieren, vond ik geen slechte vondst. Het drukt de tegenstelling uit tussen de oerliefde en spontaneïteit van de oorspronkelijke aardbevolking versus de te goed georganizeerde structuur binnen het industriële westerse denken (vandaar dus wellicht de fabrieksstructuur). Tijdens de voorstelling zie je trouwens de ordevolle fabriek evolueren naar een meer slordige en vervuilde omgeving. Vandaar ook wellicht het einde waarbij een baby geboren wordt uit de relatie tussen Tannhauser en Venus. Wil de regisseur daarmee vertellen dat we vanuit onze zorgvuldig opgebouwde westerse structuur terug wat meer oermens moeten worden ?
Tot zover het concept.

Maar hoe werd dit ingevuld ? Wat mij betreft vond ik dat dit op een weinig coherente wijze gebeurde. Alles bleef beperkt tot een paar losse ideeen, die her en der verspreid werden, maar die ten eerste geen samenhang vertoonden en ten tweede soms totaal ongepast of absurd overkwamen. En waar het al eens goed ging, dan hadden we dat reeds in andere producties gezien. Een paar voorbeelden van hoe het echt niet moet. Tijdens verschillende scenes werden video-beelden vertoond met o.a. citaten van Rammstein (blijkbaar de lievelings-hardrock groep van Katharina Wagner), maar de link met Tannhauser was totaal onduidelijk. In de derde akte verdwijnt Elisabeth in een chemische ketel van de fabriek. Daarbij is het onduidelijk of ze erin geduwd wordt door Wolfram (omdat hij haar toch niet zal kunnen krijgen) of spontaan erin stapt (omdat ze beseft dat Tannhauser voor Venus blijft kiezen ?), maar uiteindelijk betekent dit haar dood. Waarom ze in die ketel moest verdwijnen, is me totaal onduidelijk en dit was trouwens het enige industriële decor-element dat tijdens de voorstelling een functie meekreeg. En tot slot het beroemde pelgrimskoor : een kuisploeg met borstels in de hand die de fabriekshal komen schoonmaken en daarbij allerhande spastische bewegingen uitvoeren. Dan nog liever een koor dat zich niet vertoont, dan zoiets. Wellicht wilde de regisseur hier de leegheid tonen waarmee de pelgrims uit Rome terugkomen, maar dan toch liever de regie van Carsen in Parijs, waarbij de pelgrims als schilders naar Rome trekken en met lege kaders terugkeren. Een zelfde boodschap, maar zoveel sterker en zovel coherenter ingebakken in het totaalconcept van Carsen. Geef mij dus maar de Parijse Tannhauser als voorbeeld hoe een nieuwe visie op het werk kan getoond worden in plaats van wat er hier in Bayreuth vertoond wordt.

Wat zangers betreft was er globaal een niveau van aanvaardbaar tot goed met als grote uitschieter Gunther Groissbock als landgraaf, die zowel het postuur als de krachtige stem heeft voor de rol. De Tannhauser van Lars Cleveman voldeed, maar verdient toch ook geen onderscheiding . Camilla Nylund had een prachtige stem als Elisabeth, maar kwam nogal kleurloos over in de gehele enscenering. Waarom Stefanie Friede er zo van langskreeg in de pers, is mij niet duidelijk. Ze was zeker niet een perfecte Venus en kwam karikaturaal over, maar zo slecht was ze nu ook weer niet. Het orkest speelde heel sterk, maar de dirigent Thomas Hengelbrock had de snelheid wat hoger mogen zetten en wat meer accenten mogen liggen – het klonk allemaal nogal braafjes. Het koor was de duidelijke winnaar van de avond met grote onderscheiding.

Voor diegenen die volgende jaren naar Bayreuth trekken, ga ik alleszins deze Tannhauser niet aanbevelen. Ik spreek niet snel van een miskleun van een produktie, maar dit was er toch ene.

maandag 24 oktober 2011

Walter Pauli op de knieën voor Wagner


Af en toe overkomt het mij wel eens dat ik, in het rustig genot van mijn ontbijt, de croissant in het verkeerde keelgat terecht voel komen. Bijvoorbeeld zoals vorige zaterdagmorgen toen politiek journalist Walter Pauli zich op Klara profileerde als ons aller cultureel consulent en daarbij op een ontwapenende wijze kond deed van zijn uit het niets geboren Wagnerliefde :

"Opera in de cinema. Ik zou het heel erg aanraden. Er zijn weinig mensen die snel naar een opera zullen gaan in een operagebouw want dat is zo afstandelijk maar ik ben voor de eerste keer in de vakantie naar Die Walküre van Wagner geweest in Antwerpen. Dat was fenomenaal en de hele herfst en volgend voorjaar staan er nog andere opera's op het programma en laat alsjeblieft alle vooroordelen vallen. Ik dacht altijd Wagner, dat is een halve fascist, een pro-fascist, met zijn conservatieve libretto's. Ik ben zelden zo ontroerd geweest als bij de opvoering van Die Walküre. het was zo ontroerend, het was zo subtiel, het was vreselijk mooi indringend, ik heb zelden meer kippenvel gekregen en ondermeer Siegfried en Götterdämmerung staan nog op het programma. Men kent van Die Walküre natuurlijk vooral het bekende thema dat ook in Apocalypse Now is gebruikt maar als men gewoon de duetten tussen Wotan en Fricka of tussen Siegmund en Sieglinde hoort, dat was meer dan een openbaring."

Dat alles vertelde de heer Pauli zonder een zweem van schaamte. Van een journalist met zijn ervaring zou je verwachten dat hij zijn denken niet decennialang door vooroordelen laat bepalen. Want wie anders is al decennia lang verantwoordelijk voor de hier geciteerde vooroordelen ? Niet Walter Pauli maar toch wel het pathologische, partijdige denken over cultuur van de linkerzijde dat alles verdacht maakt wat maar enigszins in verband met het nationaal-socialisme kan worden gebracht. Pathologisch omdat het kunstenaars beoordeelt op basis van moraliteit en niet op basis van esthetica. Het eerste artikel in De Morgen dat Wagner geeft waar hij recht op heeft, moet nog geschreven worden. Anderzijds kan ik een mapje vullen met alle bezwarende artikels van de hand van Stephan Moens, waarin de hierboven geciteerde vooroordelen stuk voor stuk bekrachtigd worden.

De heer Pauli maakte onlangs, na meer dan 20 jaar dienst, een opgemerkte overstap van De Morgen naar Knack. Dat ging erg snel en in De Morgen werd er met geen woord over gerept. Pauli zou wel eens mogen toelichten hoe dat nou precies in mekaar zat. Zijn er misschien nog andere bekentenissen op til ? We hoeven hier toch zeker niet te herhalen dat het precies dezelfde mechanismen zijn, die hier als vooroordelen worden erkend, waarmee de linkerzijde het Vlaamse emancipatiedenken tracht te fnuiken.

Wat gaan we nog allemaal meemaken als Wetstraatjournalisten zich plots gaan gedragen als herauten van de cultuur ? Het dilettantisme loert dan al snel om de hoek. Terwijl zijn risotto langzaam staat te sudderen, durft Yves Desmet nu al eens een boek en een theatervoorstelling recenseren. Uiteraard gaat het dan om een werk uit de bevriende coterie en gelukkig wordt zijn hand dan al eens vastgehouden door de onvolprezen Griet Op de Beeck. Maar af en toe, als ik eens écht goed wil lachen, dan neem ik dat artikel van Yves Desmet nog eens ter hand waarin hij "Duveltjeskermis" van Esmee Bos tot het culturele hoogtepunt van het jaar uitriep.

Nee, dan heeft Walter Pauli dit weekend toch echt wel een betere beurt gemaakt!Want het was tenslotte een fantastische voorstelling. Walter, jouw catharsis maakt ons blij! Eerlijk waar!

donderdag 20 oktober 2011

Pianoduo Mephisto speelt Tannhäuser



In een vroeger bericht wees ik reeds op het talent van de jonge pianist John Gevaert. Met Katrijn Simoens, zijn wederhelft, vormt hij al enkele jaren het pianoduo Mephisto. Beiden nemen regelmatig Wagner op in hun programma. Hier spelen zij de Tannhäuser-ouverture in het arrangement voor vier handen van Hans von Bülow.

Check hun website en concertagenda : Pianoduo Mephisto

woensdag 19 oktober 2011

Lars von Triers "Melancholia"



"LARS VON TRIER KENT GEEN KLOTEN VAN CINEMA! Over wat gaat dat nu? Over een planeet die wat dichter komt en mensen worden daar wat ambetant van." Zo ventileerde de aan lager wal geraakte coryfee van de Vlaamse cinema, Robbe de Hert, zijn mening onlangs in Knack over von Triers ondergangsfantasie Melancholia. Zeg schat, zwaanst na nie, hé. Het lijkt mij dat de toekomst van de Vlaamse Film met Peter Brosens, Gust vanden Berghe, Michaël Roskam etc. in veiliger handen is als in die van de generatie van De Hert.

Het Nederlandse tijdschrift De Filmkrant slaagt erin 2 bladzijden te wijden aan Von Triers meesterwerk zonder ook maar één keer de naam te noemen van de componist van de soundtrack. En dat is, zoals u weet, een zekere Wilhelm Richard Wagner.

Inkzwart is het doodsverlangen van Justine in Melancholia. Inkzwart is het doodsverlangen van Tristan en Isolde. En dus kan je niet om de vaststelling heen: is er ooit een knappere symbiose tot stand gekomen tussen pellicule en operamuziek ? En is het mogelijk de prelude tot "Tristan und Isolde" op een intensere manier te beleven? Wat mij betreft niet, en zeker niet in het theater.

Van één ding ben ik zeker : het kan niet anders of Wagner -grondlegger van alle filmmuziek en met zijn Bayreuther Festivalidee ook principieel de uitvinder van de cinema - zou dit geweldig hebben gevonden. Mis ook de finale niet : één van de ondraaglijkste climaxen die je in de bioscoop kan meemaken.

dinsdag 18 oktober 2011

Wagner et Lili : Celles qui aimaient Richard Wagner



Jean-Louis Guillermou's deels biografische, deels gefantaseerde film over enkele scènes uit het leven van Wagner komt binnenkort in de bioscoop. Ook al beweert Guillermou te goeder trouw te zijn en de film gemaakt te hebben met de bedoeling een jong publiek voor het genie van de Duitse romantiek te interesseren, veel meer dan een tenenkrommende karikatuur hoeven we hier -afgaande op de trailer- niet te verwachten. Guillermou produceerde reeds vergelijkbare (mislukte) biografische fantasietjes over Vivaldi en Bach.

Roberto Alagna mag zichzelf spelen en zelfs daarin wordt een loopje met de werkelijkheid genomen. De Josef Tichatschek die hij incarneert was 60, obees en één van de lompste acteurs uit de operageschiedenis. Bent u jong en (nog) niet in Wagner geïnteresseerd laat mij dan weten of deze film u over de streep heeft getrokken. Of in een ruimer kader gesteld: is de slabakkende Franse filmindustrie nog wel in staat om iets af te leveren dat de platte karikatuur overstijgt ?

Richard Wagner in Deutschland :
Rezeption-Verfälschungen

Ook al siert het meest walgelijke beeld van Wagner - het Denkmal im Liebethaler Grund van Richard Guhr - Udo Bermbachs nieuwste boek, het werd door de redacteurs van Opernwelt quasi unaniem verkozen tot operaboek van het jaar. Daarin gaat Bermbach alle ideologische interpretaties te lijf die Wagner sinds het Keizerrijk en tot in de vroege jaren van de Bondsrepubliek heeft moeten doorstaan. Hij toont aan hoe Wagners erfgenamen en de met Bayreuth eng verbonden auteurs als Hans von Wolzogen en Houston Stewart Chamberlain door hun gemorrel aan de oorspronkelijke contouren van Wagners denken deze vrij snel in het conservatieve kamp heeft doen belanden, vervolgens in het völkisch-nationale om tenslotte zelfs in de nationaal-socialistische ideologie te kunnen passen. Bermbach blijft Wagner zien als een links politiek denker, als de revolutionair die met Bakunin op de barricaden stond. Het benieuwt mij om te weten hoe overtuigend hij dat doet.

Dat Wagner vandaag niet als links denker bekend staat daarvoor legt hij -getuige een interview in Opernwelt- de schuld in eerste instantie bij Bayreuth : "Man wollte, vor allem in Bayreuth, Wagner nicht als linken Revolutionär etablieren, man wollte seine linke Vergangenheit unterdrücken. Dafür gab es auch praktische Gründe, etwa den, dass für den Bau des Festspielhauses und den laufenden Betrieb der Festspiele sehr viel Geld benötigt wurde. Das wiederum bekam man nicht von Arbeitern und kleinen Angestellten, die Wagner ursprünglich mal ins Festspielhaus holen wollte, sondern von den finanzstarken Eliten aus Politik und Wirtschaft."

Waarna dan de geweldige uitspraak volgt : "Es ist im Grunde ein schweres Versäumnis der politischen Linken in Deutschland, dass sie ihren bedeutendsten Komponisten hat rechts liegen lassen".

Alleen al voor zo'n uitspraak koop je zo'n boek. Wagner als "Komponist der Linken", ja zo had ik het eerlijk gezegd nog nooit bekeken. Want heeft de linkerzijde het ons niet vaak genoeg ingepeperd hoe fout Wagner wel was?
Ook al filosoferen ze wat mij betreft volledig in het ijle, de toenaderingspogingen van linkse auteurs als Zizek en Badiou, amuseren mij. Meer niet. Voor het grondigere werk kan je bij Bermbach terecht.

Over Hitler zegt Bermbach: "Hitler hat mehrfach betont, das er keinen anderen Vordenker anerkenne als Wagner. Aber: Hitler hat Wagner -sowohl als historische Figur wie auch in seinen weltanschaulichen Überzeugungen - in sein eigenes Weltbild eingepasst, und zwar ausschliesslich auf Basis seiner subjektiven Interpretationen. Die Behauptung, Wagners Antisemitismus habe Hitler stimuliert, ist mehr als zweifelhaft, da Hitler Wagner nie im Zusammenhang mit Antisemitismus genannt hat."

Daar heb ik niets aan toe te voegen want het is correct en volledig in overeenstemming met de feiten en de bevindingen van alle grote historici van het Derde Rijk.

Dat dit verplichte lektuur is, spreekt van zelf. Allicht kom ik hier later nog wel eens op terug.



Naar Amazon DE