Claus Guth met Siegfried (****½) en Götterdämmerung (****) in Hamburg

Christian Franz als Siegfried
©Monika Rittershaus

SO SINGE, HELD !

Deze derde herneming van de inmiddels 10 jaar oude Ring van Claus Guth in Hamburg zette, behalve het Philharmonisches Staatsorchester o.l.v. Kent Nagano, vooral de prestaties van Andreas Schager in de spotlights. De beide Siegfrieds, die hem in de lente ook naar de Metropolitan zullen brengen, leverden hem telkens een staande ovatie op. Schager viel bij Opera Vlaanderen reeds te beleven toen hij zijn eerste passen zette als Tristan (2013) en Tannhäuser (2015), telkens in de tweede bezetting. Ondertussen is de grote Wagnercarrière een feit. Bayreuth hoeft niet langer op zoek te gaan naar een Siegfried. Voor Dmitri Tcherniakov is Schager geen onbekende; het zou mij dus sterk verbazen mocht Schager niet de Siegfried worden van de Tcherniakov-Ring in 2020.

Over Claus Guth kunnen we in het algemeen concluderen dat hij een vrij conventionele Ring heeft afgeleverd, geschraagd door een uitstekende acteursregie waarbij vooral de Walkürenritt een trendzettende en onuitwisbare indruk heeft nagelaten.

SIEGFRIED

Mime’s chaotische onderkomen in een garage toont twee veldbedden, een strijkplank, een wasmachine en een wasdraad. “Hochspannung, Lebensgefahr!“ staat te lezen op een waarschuwingsbordje op de muur. De vervelende adolescent Siegfried, met piekhaar en korte broek, speelt met poppen en doet zijn pleegvader, in blauwe pyjama, regelmatig naar de pillen grijpen. Het is de vanzelfsprekende nonchalance waarmee hij zijn pleegvader alle hoeken van de kamer laat zien, die het eerste bedrijf zo aantrekkelijk maakt.

Hij demonteert de wasmachine, sleept de trommel eruit, verspaant de stukken van zijn vaders zwaard door ze tegen de draaiende trommel te houden. In een put in het midden van het toneel sticht hij brand met benzine. De vlammen wakkert hij aan met exemplaren uit Mimi’s boekenarsenaal en met een sissende persluchtslang (“Blase, Balg”). De finishing touch krijgt Nothung met een acetyleenbrander. Ondertussen drinkt hij een biertje. Spass bei der Arbeit. Scenograaf Christian Schmidt zorgt ervoor dat wij in elk stadium van de genese van het zwaard vonken te zien krijgen. Even lijkt het alsof Siegfried tijdens de laatste maten van het eerste bedrijf het souffleurshok in twee zal klieven. Maar hij bedenkt zich en plant het zwaard achteraan in het hoogspanningsgedeelte van de garage met een knetterende kortsluiting tot gevolg.

In het tweede bedrijf geraakt de spanning nog meer opgepookt en het team van Hamburg bereikt hier de quasi perfectie. Het woud heeft de aanblik van een terrarium, een jungle achter glas, waarvan de ruit gebroken is. De door alcohol aan lager wal geraakt Alberich is omsingeld door zijn lege flessen. Jochen Schmeckenbecher en John Lundgren maken van het Alberich/Wotan-duet een hoogtepunt. En dan moet Schager nog aan zijn tweede exploot beginnen. Tijdens zijn conversatie met het woudvogeltje waagt hij zich aan slapstick door te dollen met zijn met koperen buizen ineengeknutselde trombone. De ontwaakte Fafner krijgt Alberichs lege flessen provocerend naar het hoofd gegooid. Een draak krijgen we vanzelfsprekend niet te zien, alleen een door storm en bliksemschichten door mekaar geschudde jungle. Een metalen net, gespannen over de breedte van het toneel alsof het een grote tarnhelm betrof, dondert naar beneden bij Fafners doodsteek. En toch is deze scène treffend in al zijn eenvoud, ook al omdat het orkest één van zijn orkestrale hoogtepunten aflevert. Siegfrieds soulmate, het woudvogeltje, gekleed als zijn spiegelbeeld, houdt een origamivogel in de lucht. Afscheid nemen van Mime en Fafner doet deze sympathieke Siegfried met stijl : hun lijken, symmetrisch gespreid over het toneel, tooit hij met het geroofde rijngoud uit Fafners hol. Zo had ik het nog nooit gezien, al staat het wel allemaal in de tekst. Ontroerend. Is Fafner overigens niet de eerste van wie Siegfried ook echt iets leert?

Jammergenoeg blijft het zangersfeest niet duren. Dit keer zijn het de sopranen die vocaal door de mand vallen, Doris Soffel als Erda en Lise Lindstrom als Brünnhilde. Erda vond een onderkomen in een vervallen bibliotheek. Allerlei boeken ontbreken in de rekken en de boeken die ze opzoekt aan de hand van fiches in een fichebak, vindt ze niet meer terug. De Wanderer krijgt papieren vliegertjes naar het hoofd geslingerd en Schager toont zijn zelfvertrouwen door Wotans hoed naar de punt van zijn speer te mikken. Wanneer de speer breekt opent zich de boekenwand en donderen talloze boeken naar beneden. De scènewissel achter gesloten doek brengt ons terug naar de groezelige kelder van het meisjespensionaat uit Die Walküre. Siegfried die zopas het vrezen heeft geleerd maar ook eros heeft ontdekt, vraagt zich ongeduldig af waarom zijn nieuwe gezellin zo lang blijft doorpraten. Het zal van vermoeidheid zijn dat Schager halsstarrig “Lachende Liebe, leuchtender Tod” blijft zingen.

Jochen Schmeckenbecher als Alberich
©Monika Rittershaus

In Andreas Schager als Siegfried komen stem en speltalent samen op een manier die zeldzaam is in het heldentenorenvak. Het is het totale plaatje dat telt en dan moet ik bekennen dat Schager iedereen overklast die ik de laatste 30 jaar als Siegfried aan het werk heb gezien, of het nu in het theater was of op video. De stem is nog steeds mooi van timbre en ze lijkt aan diepte te hebben gewonnen. Toch is ze slechts heel licht baritonaal gekleurd waardoor ze schalt als een klaroen en in de power passages soms wat schril overkomt maar nooit onaangenaam wordt. Nooit klinkt de stem geforceerd en Schager moet een ijzersterk vertrouwen hebben in zijn techniek want hij spaart zich op geen enkel moment.

In Londen had John Lundgren onlangs nog laten horen hoe goed hij de Walküre-Wotan articuleert ook al beschikt hij niet over het ideale timbre. De partij van de Wanderer brengt hem heel dicht in de buurt van een basbariton. Met pauzes en goedgeplaatse accenten laat hij horen hoe goed hij ook deze partij beheerst. Geen enkele medeklinker blijft steken in de keel. Ook Jochen Schmeckenbecher begrijpt het Wagnerpathos en zingt een boeiend gearticuleerde Alberich.

Jürgen Sacher leent zijn matig projecterende stem aan Mime. Een boeiende portret wordt het echter nooit. Alexander Roslavets is een matige Fafner, Doris Soffel is een uitgezongen Erda. Niets is zoals het hoort in Lise Lindstroms voordracht als Brünnhilde: timbre, registerovergangen, vibrato, intonatie, op alles valt wat aan te merken. In Götterdämmerung zal ze mooiere momenten beleven.

Kent Nagano neemt de prelude tergend traag maar uiterst spanningsvol. De hele voorstelling lang zal hij uitstekende tempi hanteren. In het Waldweben bereikt het orkest een perfect evenwicht tussen strijkers, dwarsfluit en klarinet. Het gevecht met de draak overweldigt zonder aan transparantie te verliezen tijdens de forte-passages.

Christian Franz (Siegfried), Robert Bork (Gunther)
©Monika Rittershaus

GÖTTERDÄMMERUNG

Het mag duidelijk zijn dat onze tijd geregeerd wordt door fake news en door leugens die deel uitmaken van de verrijkingsstrategieën van globaliserende elites. Of dacht u dat u de planeet aan het redden bent door zonnepanelen op uw dak te leggen? “Ewiges Wissen geht zum Ende”, zingen de Nornen bij de aanvang van Götterdämmerung. Dat de chaos van de leugen de wereld regeert was ook voor Wagner zonneklaar. Aangekomen bij het laatste deel van de tetralogie rest er nog weinig van de gestructureerde orde van bij het begin. In de plaats zijn mechanismen in werking getreden waarbij goed en kwaad, machtig en zwak, niet langer van elkaar te onderscheiden zijn. Bij wie resideert vandaag de echte macht, vraagt Guth zich af. Is het niet de intrigant Hagen die de Gibichungenwereld regeert veeleer dan Gunther? Siegfried, als mens nog niet volleerd om waarheid van leugen te kunnen onderscheiden wordt vermalen in die chaotische molen van de macht.

Om dat te illustreren heeft Christian Schmidt een Escheriaans labyrint gebouwd. Het is een onafgewerkt appartementsblok, twee verdiepingen hoog, met witgekalkte muren en uitsparing voor deuren en vensters. Een uitweg uit de chaos biedt het niet. Het zal enkel rondjes draaien gedurende de voorstelling. Terwijl de Nornen statig vanuit de toneelkelder omhoog rijzen biedt de regisseur ons tevens een blik op de sobere motelkamer waar Siegfried en Brünnhilde te slapen liggen. De held kan de slaap niet vatten en animeert de proloog met een pantomime : hij staart door het raam, geeft blijk van verveling, zet koffie en maakt het ontbijt voor de zich tijdens de orkestrale climax van de zonsopgang langoureus rekkende Brünnhilde. Al snel realiseert de moederlijke Brünnhilde zich dat Siegfried een stapje in de wereld wil zetten. Zijn weg naar de Gibichungen vindt hij met een ouderwets stadsplan. Voor de Gutrune van Allison Oakes, die samen met haar harkerige broer Gunther het geperverteerde spiegelbeeld vormt van Siegmund en Sieglinde, gaat hij al snel door de knieën. Brünnhilde is snel vergeten en daar is helemaal geen toverdrank voor nodig.

Hagens monoloog “Hier sitz ich zur Wacht” levert het hoogtepunt op van het eerste bedrijf, niet zozeer door de prestatie van Steven Milling maar door de voor Guth karakteristieke wijze waarop het draaitoneel zich in beweging zet en een beeld schept van Wotans vriendenschaar in Walhall terwijl in het slot van het tussenspel iets van een treurmuziek weerklinkt. Het ziet er uit als een voorstudie voor de schitterende, narratieve draaitoneelscènes in “Tristan und Isolde” (Zürich, 2008) en Parsifal (Madrid, 2011).

Opmerkelijk is dat Schager zijn stem weet te modificeren tijdens zijn bezoek aan Brünnhilde. De stem klinkt niet alleen formeler, Schager laat zijn Gunther-imitatie bijna als een bariton klinken. Zolang hij het gezicht bedekt houdt met de Tarnhelm kan je met moeite geloven dat het Schager is die zingt. Fascinerend!

Niet zo erg overtuigend is de choreografie van het mannenkoor tijdens de Männenrufe. Albericht verschijnt aan Hagen als in een nachtmerrie. De confrontatie van Brünnhilde met de trouwlustige Siegfried biedt geen bijzondere inzichten maar is helder geregisseerd.

Waren de normen (Claudia Mahnke, Katja Pieweck, Hellen Kwon) eerder matig, de Rijndochters (Katharina Konradi, Ida Aldrian, Ann-Beth Solvang) sprankelden. Ze scheppen troep uit hun zwembassins en krijgen af te rekenen met een zichtbaar volwassener geworden Siegfried. Op de achtergrond glinsteren watergolven op een videowand.

Tijdens “Brünnhilde, heilige Braut” zien we Siegfried door het labyrint en door zijn herinnering strompelen naar de motelkamer waar het allemaal begon waarna Kent Nagano de perfecte treurmars aflevert. Een schaduwboksend mannenkoor in een staat van mentale gewichtloosheid animeert een deel van Brünnhilde’s slotmonoloog. Het slotbeeld is voor Siegfried, die met geschonden rug naar het publiek staat en door het raam staart zoals bij de aanvang, vervolgens meewarig naar Brünnhilde kijkt die zopas de polsen heeft doorgesneden met zijn zwaard. Ooit was de muziek die Wagner hier recycleert uit Die Walküre aan hem opgedragen geweest.

Deborah Polaski als Brünnhilde
©Monika Rittershaus

Stephen Millings prestatie als Hagen was een beetje ongelijk. Hij stelde een beetje teleur tijdens zijn monoloog. De stem projecteert niet altijd zoals zijn gestalte zou laten vermoeden en interpretatief was het ook een beetje vlak. De Männenrufe gooide hij met meer aplomb in de zaal.

Lise Lindstrom als Brünnhilde heeft haar beste momenten in het duet met Gunther/Siegfried. Ook in de confrontatie met Siegfried zitten momenten van intensiteit. Grote Brünnhildes zijn dun gezaaid en Lise Lindstrom is er geen van.

Vladimir Baykov, zelf geen onaardige Wotan, zingt Gunther soms met ongewoon veel stem. Werner Van Mechelen demonstreert zijn goede tekstverstaanbaarheid met de korte partij van Alberich.

Kent Nagano werkt met volledig gescheiden kopers: de Wagnertuba’s en de hoorns bevinden zich uiterst links, de trompetten, trombones en tuba uiterst rechts in de orkestbak. Komt dat de transparantie ten goede? Ik heb alleszins geen wollige kopersound gehoord. Uitstekende prestaties van de hoornisten overigens. Dynamisch en agogisch was dit alles voorbeeldig.

Dietrich Hilsdorf met Siegfried in Düsseldorf (***½)

Michael Weinius (Siegfried) & Cornel Frey (Mime)
© Hans Jörg Michel

DEIN WAR ICH VON JE !

Zoals bekend liet Dietrich Hilsdorf zich zowel inspireren door de industriële revolutie, die Wagner met grote argwaan in de gaten hield, als door de negentiende-eeuwse decadente burgerwereld die Emile Zola oproept in Les Rougon-Maquart. De prosceniumboog met gekleurde gloeilampen waarmee Das Rheingold uit de startblokken kwam, is nog steeds aanwezig maar scènes geschikt voor een behandeling in een variété-theater heeft dit stuk niet te bieden. De focus komt dan ook geheel te liggen op de industriële revolutie, wereld van vuur, smeltend ijzer en kwalijke dampen. Mime’s groezelige onderkomen is als het atelier van een metaalverwerkend bedrijf. Op een scherm projecteert hij beelden uit zijn Rheingold-verleden. Het hele stuk heeft van de regisseur een hoog ijzergehalte gekregen: niet alleen wordt in Mime’s smidse een oversized zwaard gesmeed, de draak Fafner zal de gedaante aannemen van een in dampen gehulde stoomploeg en Brünnhilde zal op haar beurt ontwaken in het wrak van een gevechtshelikopter.

Daarmee is eigenlijk alles gezegd over de scenografische fantasieloosheid waarmee Hilsdorf deze Siegfried heeft aangekleed. Ook de acteursregie heeft weinig aantrekkelijks te bieden. Cornel Frey speelt Mime als een vinnige, negentiende eeuwse jodenkarikatuur maar hij vindt weinig variatie in zijn spel. De grapjes met de gasveren in de kappersstoelen waarin Wotan en Mime hun weddenschap houden, zorgen voor de enige gags in deze loodzware, vermoeiende voorstelling. Aan de wand hangen twee posters van Fritz Langs Siegfried. Eens Nothung gesmeed zal Siegfried ze van de muur scheuren. Het is de meest provinciale regievondst van de avond.

Alberichs neurotische omzwerving in de buurt van de Neidhöhle behoort tot de beste momenten van de avond. Als een schildpad schuilt hij onder zijn Magritte bolhoed en demonstratief toont hij de afgehakte hand die hij samen met de Ring verloor. Struikelen doet hij als de beste. Siegfried probeert het woudvogeltje te imiteren door op een koperen buis en een moersleutel te blazen. Een gevecht met de stoomploeg-draak gaat hij niet aan; heel ondramatisch krijgt die Nothung in zijn flank geplant. Later zal de drakendoder Mime’s lijk een meter van de grond tillen met een takel.

Wotan is niet dol op wandelen. Liever verplaatst hij zich per fiets, steeds met een flesje landwijn en een stokbrood in zijn jute buidel. Van hem krijgt Erda een deken over zich heen geslagen. De arme Wala moet daar tot een heel stuk in het afsluitende liefdesduet roerloos onder blijven slapen. Dan wordt Brünnhilde gewekt in haar helikopter. Elke notie van romantiek is veraf. “Dein war ich von je”, zegt ze. Gekke meid.

Simon Neal is geen basbariton maar eerder de heldenbariton waarvoor Wagner de rol eigenlijk heeft geschreven. Hij zingt een mooi gearticuleerde Wanderer met helder geprononceerde medeklinkers. De stem projecteerde goed maar werd soms overstemd door het orkest. Sommige frasen in de dialoog met Alberich behoren tot de beste momenten van de avond en in het duet met Erda zorgt hij voor vonken. Neal was de beste man op het podium.

Cornel Frey laat zijn lichte tenor dikwijls afglijden naar Sprechgesang. Hij doet dat genuanceerd en vol enthousiasme.

Michael Weinius kan op geen enkel moment sympathie opwekken voor Siegfried. De stem laat veel metaal horen maar zonder warmte. Ze heeft ook weinig focus en wordt daardoor vaak schreeuwerig wanneer ze zich wil laten horen. Interpretatief vond ik dit zwak, een prestatie die op de duur ging vermoeien.

Linda Watson is nog steeds in goede doen. Haalt ze de hoogte niet altijd probleemloos en zijn het vibrato en de dictie niet altijd even perfect, de hoogdramatische momenten weet ze stralend de zaal in te projecteren.

Martin Winkler als Alberich scoorde meer door zijn spel als door zijn zingen. Hij nuanceert voldoende maar is nauwelijks te verstaan.

Wat we van Axel Kober en zijn manschappen uit de orkestbak hoorden was soliede maar zonder raffinement. De orkestrale tutti klinken soms schreeuwerig en details verdwijnen onder een deken van onnauwkeurigheid.

Wagneriaanse tip tenslotte voor ingedommelde regisseurs : “Nur wer das Fürchten nie erfuhr, schmiedet Siegfried neu !”

Uwe Eric Laufenberg met Siegfried in Linz

Annemarie Langley stuurde mij volgende reportage over de Ring van Uwe Eric Laufenberg, de Parsifalregisseur van Bayreuth.

« DER RING » in Linz

Das neue Musiktheater in Linz (Oesterreich) wurde erst vor 2 Jahren eroeffnet und besitzt schon den Mut,den « Ring » zur Auffuehrung zu bringen,das wollten wir doch sehen .

Am 28/02/2015 haben wir also eine Vorstellung von “SIEGFRIED” gesehen und das aus mehreren Gruenden nicht bereut.
Bei der Erwaehnung der Stadt Linz dachte man lange Zeit nur an die Oesterreichischen Stahlwerke und den dazugehoerigen Russ.Ausserdem war sie Hitlers Lieblingsstadt,mit der er grosse Plaene hatte,die allerdings nie zur Durchfuehrung gelangten.
2009 war Linz dann Europaeische Kulturhauptstadt und hat diese Chance gut genutzt.Die Verbindung zur Musik bestand durch Anton Bruckner,der lange Jahre dort wirkte.Die Orgel im Linzer Dom traegt deshalb auch seinen Namen.Bruckner hegte grenzenlose Verehrung fuer Richard Wagner und widmete ihm sogar seine 3.Symphonie,Wagner hat dies aber mit keinerlei Reaktion gewuerdigt,Bewunderung war er gewoehnt.

Nun war der Besuch der neuen Spielstaette an sich schon eine angenehme Erfahrung.Es wurde grosszuegig und modern gebaut,mit viel Glas,das den Blick auf den gegenueberliegenden Park freigibt.Gute Sicht von allen Plaetzen,gute Akustik,ausreichend Pausenraum (und genug Toiletten!) sind allein schon die 75-minuetige Bahnfahrt aus der Hauptstadt wert.
Das Publikum besteht weitgehend aus Ortsansaessigen,eher wenig Touristen,wie sie bei anderen Opernhaeusern busweise angeliefert warden.

Die Auffuehrung selbst konnte sich durchaus sehen lassen,obwohl gleich zu Beginn angekuendigt wurde,dass Dominik NEKEL(Fafner) und Bernadett FODOR(Erda) vergrippt antreten mussten.Sie haben sich aber trotz dieses Handicaps gut geschlagen.
Die Inszenierung erinnerte an verschiedenen andere,die man in der Vergangenheit gesehen hat,also nichts wesentlich Neues,bis auf den kleinen Hinweis auf das 21.Jahrhundert in Form eines Tablets,das Siegfrieds Horn spielt und dem Waldvogel auch zur Erlaeuterung des Weges zu Bruennhilde dient.Dass der Waldvogel besser aus dem Off singen sollte ist meine persoenliche Meinung,die der Regisseur Uwe Eric LAUFENBERG eben nicht teilt.

Das Bruckner-Orchster unterseinem langjaehrigen Dirigenten Dennis Russel DAVIES ein solides Fundament fuer die Saenger.Er bringt immerhin Bayreuth-Erfahrung mit,wenn diese auch schon einige Zeit zurueckliegt.
Der Siegfried des Abends war der englische Tenor Hugo MALLET. Laut Biographie hat er immer wieder Wagnerrollen gesungen,allerdings an kleineren Buehnen.Ganz ueberzeugen konnte er nicht,es fehlte ihm etwas an Durchhaltevermoegen und Textbeherrschung,aber diese Rolle stellt eben jeden Saenger auf die Probe.

Unter den Saengern verdienen Gerd Grochowski als Wanderer und Mattaeus Schmidlechner als Mime lobend hervorgehoben zu worden.Elena Nebera als Bruennhilde verfuegt zwar ueber das noetige Stimmpotenzial,der Text ist aber eine fuer sie unueberwindliche Huerde.Es spricht natuerlich fuer die Akustik des Theaters,dass gute und schlechte Diktion so leicht zu unterscheiden waren.
Alles in allem ein schoener musikalischer Ausflug.Mit dem letzten Zug ist man kurz nach Mitternacht wieder in Wien,aber Linz haette auch fuer einen laengeren Aufenthalt seinen Reiz.

Zur Nachahmung empfohlen-Tips gibt’s bei den Langleys!